به گزارش پایگاه خبری«عصر بازار» به نقل از بازار سرمایه (سنا)، تاریخچه سیمان

کشفیات باستان‎شناسی و پژوهش‎های انجام گرفته نشان می‎دهد که رومیان نخستین کسانی بودند که از ارزش کاربرد سیمان به مفهوم گیرش و سخت شدن آگاهی پیدا کردند.  27قرن پیش از میلاد مسیح و تا اواسط قرن هجدهم علاوه بر گل رس و گچ، ماده چسبنده‎ی دیگری به نام آهک پخته به طور مصنوعی تهیه می‌شد که به آهک زنده  موسوم بود واز طریق پاشیدن آب، آن را به آهک شکفته تبدیل می‎نمودند.

رومیان با گذشت زمان ماده‎ای را که پوزولان نامیده می‎شد به گرد آهک شکفته افزودند و با آب، ملاتی ساختند که پس از گیرش توانست در هوا و در زیر آب به حالت سخت باقی بماند. درآن عصر، محصولی را که از اختلاط پوزولان و آهک به دست آمد، سیمان یا “CAEMENTE “  نامیدند.

نخستین مراحل کاربرد سیمان در ایران به منظور مصرف در اماکن و تاسیسات بیگانگان مقیم کشور بوده است که آنها از سیمان وارداتی در ساخت کلیساها، سفارتخانه‎ها و بنادر تجارتی و نظایر آن استفاده کرده‎اند اما تحولات اجتماعی و حرکات صنعتی شدن کشور، لزوم تهیه سیمان را روز به روز بیشتر نمود و از زمانی که احداث ساختمان‎های بزرگ همچون ساختمان راه آهن دولتی، پل‌ها، تونل‎ها و ایستگاه‎ها آغاز شد سیمان نیز در گروه اقلام وارداتی کشور قرار گرفت و از این رو دولت تصمیم گرفت ماشین‎آلات لازم را برای احداث کارخانه کوچکی با ظرفیت تولیدی یکصد تن سیمان در روز خریداری نماید و در سال 1310 در هفت کیلومتری جنوب تهران نزدیک به کوه‎های بی بی شهر بانو و کوه سرسره، احداث اولین کارخانه سیمان ایران آغاز شد.

تعریف سیمان

سیمان ماده‌ای چسبنده‌ است که قابلیت چسبانیدن ذرات به یکدیگر و بوجود آوردن جسم یکپارچه از ذرات متشکله را دارا است و از ترکیب مصالح آهکی، رس، سیلیس و اکسیدهای معدنی در دمای 1400 تا 1500 درجه سانتی‌گراد ساخته می‌شود. به محصول ایجاد شده، پس از حرارت دادن مواد معدنی نام برده شده، کلینکر گویند. کلینکر  یکی از مواد اولیه تولید سیمان به شمار می‎رود و یک محصول فرایندی است که برحسب نوع سیمان، ترکیب مواد اولیه تعیین می‌شود. از آسیاب کردن کلینکر به همراه مقدار مناسبی سنگ گچ، انواع مختلف سیمان بدست می‌آید. با اضافه نمودن پوزولان به کلینکر، سیمان پوزولانی حاصل می‌شود و و از پودر کردن کلینکری که عمدتا از اکسیدهای سیلیسی، آلومینیومی و آهنی بدست می‌آید، سیمان پرتلند تولید می‎شود. تفاوت سیمان پرتلند و پوزولانی به این صورت است که بتن دارای پوزولان، نسبت به بتن با سیمان پرتلند آهسته تر به مقاومت اولیه می‌رسد، اما مقاومت نهایی آن، بیشتر از مقاومت بتن با سیمان پرتلند است.

سیمان در ایران در تیپ‎های مختلفی با درجه یک تا پنج و در انواع پرتلند و پوزولانی تولید می‎شود و این اختلاف درجه بندی ارتباط با کاربرد و محیط مصرف سیمان دارد به شکلی که میزان سولفات، کلر و در معرض آب و هوا بودن ترکیب مواد اولیه در تولید سیمان مورد نیاز در سازه را تغییر می‌دهد.

86 واحد تولیدی سیمان در کشور بر اساس آمار رسمی حضور دارند که برخی از آنها در مرحله پیش بهره برداری بوده یا برخی از آنها به دلایلی توقف تولید دارند. ظرفیت اسمی تولید سیمان و کلینکر مجموع این واحدها به ترتیب 77.5 میلیون تن سیمان و 75.6 میلیون تن کلینکر است.

بر اساس آمار رسمی، همکنون 70 واحد تولیدی در صنعت سیمان مشغول به فعالیت‌اند و اهم آمار و اطلاعات مربوط به صنعت سیمان کشور منتهی به شهریور 1394 به شرح جدول زیر است:

مشاهده می‌شود که در 6 ماه نخست سال جاری تنها 40درصد از ظرفیت اسمی واحدهای سیمانی کشور در مدار بوده همچنین روند میزان تولید سیمان در سال‎های گذشته نزولی است. خالی بودن ظرفیت در صنایعی که ارزش جایگزینی بالایی دارند ضمن شناسایی هزینه جذب نشده در تولید، باعث می‎شود که شرکت در حالی که به شکل واقعی هزینه بالایی برای تعمیر و نگهداری سایت تولیدی انجام می‌دهد، منافعی از بابت آن کسب نکند.

با توجه به روند نزولی در تولید سیمان که در جدول شماره یک مشاهده شد، میزان تولید و فروش سیمان سال‎های اخیر و پیش‎بینی سال جاری در جدول زیر بررسی می‎شود:

مشاهده می‌شود که میزان تولید و فروش سیمان نسبت به سال 1391 – 1392 روندی کاهشی دارد. برای بررسی دقیق تر موضوع و نتیجه‎گیری در خصوص شرکت‎های حاضر در بازار سرمایه، برخی از مهمترین شرکت‎های گروه در جدول زیر بررسی شده‌اند:

جدول فوق نشان می‌دهد که شرکت‎های مورد بررسی که بخش عمده صنعت سیمان در بورس کشور را ایجاد می‎کنند، نسبت به سال گذشته با کاهش 19درصدی در حجم فروش مواجه شده‌اند. این شرکت‎ها در حالی 24.5میلیون تن فروش پیشبینی شده برای سال جاری در نظر گرفته اند که در 6 ماه نخست 10.2میلیون تن معادل 42درصد از برنامه را محقق کرده‎اند.

در صنعت سیمان، گاز مصرفی یکی از مهمترین عناصر هزینه است بنابراین به عنوان مهمترین ماده اولیه محسوب می‎شود که در تولید کلینکر به ازای هر تن محصول، 100مترمکعب گاز مصرف می‎شود. نرخ گاز که در طول سال‎های اخیر از 700ریال در هر مترمکعب به 1000ریال برای صنایع و به 1320ریال برای صنایع فولادی و سیمانی افزایش یافته است.

با توجه به اطلاعاتی که ارایه شد، در قالب یک جدول میزان کلینکر تولیدی کل شرکت‎های سیمانی حاضر در بورس و هزینه گاز مصرفی آنها مورد بررسی قرار گرفته است که می‎تواند اطلاعات مفیدی در اختیار قرار دهد:

این جدول نشان می‌دهد که کل ارزش کلینکر تولید شده در بازار ایران 5689 میلیارد ریال است در حالی که ارزش گاز مصرفی آن بر اساس نرخ بازار منطقه ای ( 25 سنت هر nm3 ) برابر با 7758 میلیارد ریال است. نکته اینجاست که باید بررسی نماییم نرخ‌های کلینکر و سیمان در ایران نسبت به نرخ جهانی فاصله دارند و یا دولت جهت حمایت ازین صنعت نرخ گاز ارزان در اختیار قرار داده است.

جدول زیر به بررسی نرخ هر تن سیمان در بازارهای جهانی و مقایسه آن با ایران پرداخته است:

همانطور که در جدول مشاهده می‎کنید ارزان ترین نرخ سیمان دنیا در بازار داخلی ایران معامله می‎شود و سیمان به دلیل حجم بالا و خاصیت فیزیکی خود قابلیت صادرات به نقاط دور دست را ندارد. آنچه در حال حاضر بیش از همه صنعت سیمان را در معرض خطر قرار داده و آنرا به سمت شرایط نامناسب سوق می‌دهد، انباشت محصول و یا کاهش مقدار فروش نیست بلکه در واقع نرخ بسیار پایین سیمان در داخل کشور باعث شده تا صنعت مزبور از حاشیه سود مناسبی برخوردار نباشد. رشد هزینه‎ها از یک سو و عدم رشد نرخ سیمان از سوی دیگر منجر به کاهش محسوس سودآوری این صنعت خواهد شد، باید توجه داشت که بر اساس جدول شماره 4، در صورتی که نرخ گاز و نرخ کلینکر هر دو آزاد سازی شوند و نرخ‌های جهانی تعیین کننده باشد، 9هزار میلیارد ریال به عایدی شرکت‎های بررسی شده در جدول مورد اشاره افزوده می‎شود، بنابراین هرگونه افزایش نرخ و آزادسازی نرخ‎ها به نفع صنعت سیمان خواهد بود.

شرایط منطقه‎ای منجر به کاهش صادرات شرکت‎های سیمانی شده است. حضور داعش در عراق و وضع عوارض وارداتی بر سیمان ایران در این کشور باعث شده تا شرکت‎های سیمانی در حاشیه غربی کشور با مشکل صادرات مواجه باشند. از طرف دیگر حضور پاکستان به عنوان رقیبی قدرتمند در شرق و پوشش بخش اعظم بازار افغانستان، باعث می‎شود تا ایران تنها در چند نقطه‎ی محدود افغانستان حضور داشته باشد. در شمال کشور، همسایگان اقدام به راه‎اندازی واحد‌های جدید تولیدی سیمان نموده‌اند و این نیز تا حدی بر صادرات سیمان از طریق شهر‎های شمالی کشور تاثیر گذاشته است. میزان صادرات سیمان و کلینکر در 6 ماه نخست سال جاری و مقایسه آن با دوره مشابه سال گذشته در جدول زیر آمده است:

مشاهده می‌شود که مجموع صادرات شرکت‎های بورسی حاضر در صنعت سیمان با کاهش 26درصدی مواجه شده است و معدود شرکت‎هایی توانسته‌اند بازارهای صادراتی جدیدی برای خود کشف کنند. باید توجه داشت که صادرات کلینکر حاشیه سود با اهمیتی ندارد و این در حالی است که شرکت‎ها برای جلوگیری از دپوی کلینکر تولید شده اقدام به صادرات آن می‎کنند. از نکات قابل توجه در بحث صادرات به این نکته می‎توان اشاره کرد که نرخ سیمان بازار داخلی تاثیر مستقیمی بر نرخ صادراتی دارد و وابستگی شدید نرخ سیمان صادراتی به نرخ سیمان داخلی و ارزان بودن سیمان داخلی باعث شده تا صادرات هم سودآوری قابل توجهی برای این صنعت نداشته باشد.

بر اساس آمار و اطلاعات ارایه شده، ارزش جایگزینی کارخانه‎های سیمانی به ازای هر تن تولید بالغ بر 120 دلار است. در صورتی که بازدهی سرمایه گذاری در صنعتی خاص از دید سرمایه‌گذاران مناسب نباشد، شاهد عدم انجام سرمایه‌گذاری‌های جدید و حتی عدم انجام تعمیرات اساسی خواهیم بود. با توجه به این مباحث، برخی مسایل در خصوصی ارزش جایگزینی و اختلاف آن با ارزش بازار بررسی می‎شود:

مشاهده می شود که هرچند نسبت قیمت به درآمد این صنعت مناسب است اما رکود فعلی، رقابت منفی و شرایط منطقه ای صنعت را با احتمال کاهش سود مواجه کرده و نسبت قیمت به درآمد همکنون قابل اتکا نیست همچنین با توجه به میزان سود بدون ریسک در اقتصاد ایران و مقایسه آن با نسبت ارزش جایگزینی به درآمد، نباید انتظار سرمایه‌گذاری جدید در این صنعت داشت. مادامی که نرخ سیمان بر اساس مکانیزم بازار آزاد تعیین نشود و نرخ‌های فروش و حتی انرژی مصرفی واقعی نگردد، این صنعت با چالش و بحران مواجه خواهد بود و راهکار با دوام برای بهبود وضعیت صنعت سیمان، تعیین نرخ در بازار خواهد بود.

* ولید هلالات، کارگزاری بانک پاسارگاد

جهت دریافت آخرین اخبار از طریق تلگرام به کانال اختصاصی عصربازار ( https://telegram.me/asrebazar ) بپیوندید. برای دریافت آخرین نسخه از نرم افزار تلگرام اینجا را کلیک کنید.