عصر بازار: هفت سال از تاسیس سومین بورس کشور گذشته است. بورسی که نه تنها بازار معاملات سهام دارد، بلکه با ارائه طیفی از ابزارهای نوین مالی، اوراق با ریسک، اوراق بدون ریسک، صندوقهای قبل معامله و انواع صندوق پروژه و البته بازار دارایی فکری، سعی در اراده امکانات مالی برای تمام آحاد جامعه دارد. به همین منظور در گفتوگو با رضا غلامعلیپور، معاون توسعه بازار فرابورس به بررسی عملکرد فرابورس در ۷ سال گذشته پرداختیم.
به گزارش پایگاه خبری «عصر بازار»، شرح این گفتوگو در ادامه آمدهاست.
هفت سال از تاسیس شرکت فرابورس ایران گذشته است. در این هفت سال، فرابورس ایران برای ارائه خدماتی فراتر از بازار سهام برنامهریزی کرده و با ارائه ابزارهای جدید، تلاش زیادی برای بهبود وضعیت بازار سرمایه و نزدیک شدن به استانداردهای جهانی داشته است. اما سوالاتی در خصوص چرایی تشکیل فرابورس وجود دارد، توضیحات شما در این مورد و عملکرد هفت ساله فرابورس چیست؟
فرابورس ایران از سال 1387 آغاز به کار کرد. راهاندازی فرابورس به دلیل احساس نیاز برای شرکتهایی بود که بنا بر مقررات حاکم بر بازار سرمایه، نمیتوانستند پذیرش شوند. به همین دلیل پس از مطالعات انجام شده توسط سازمان بورس، فرابورس ایران متولد شد. هدف دیگری که در راستای راهاندازی فرابورس مد نظر قرار گرفت، ایجاد بازاری برای ورود ابزارهای مالی جدید بود. در هر صورت، امروز فرابورس 5 بازار دارد که در بازار اول و دوم آن همانند شرکت بورس، سهام شرکتها معامله میشود و در بازار پایه نیز سهام شرکتهایی که فرایند پذیرش را طی نکردهاند، مورد داد و ستد قرار میگیرد. در بازار سوم فرابورس، معاملات فقط به صورت بلوکی انجام میشود و در واقع در این بازار، دارندگان سهام شرکتهای سهامی عام و خاص میتوانند سهام خود را به صورت بلوکی عرضه کنند که حالت مزایده در بازار ایجاد میکند. این بازار، محل مناسبی برای عرضه بلوکی شرکتهای خصوصی نیز محسوب میشود. همچنین امکان پذیرهنویسی و تاسیس شرکتهای جدید نیز در این بازار وجود دارد که از جمله آنها میتوان به پذیرهنویسی موسسه اعتباری نور و بانک خاورمیانه در سالهای اخیر اشاره کرد.
یکی از نقاط تمایز و در واقع اصلیترین ماموریت فرابورس ایران تنوعبخشی به ابزارهای مالی است که در ادامه منجر به ایجاد بازار ابزارهای نوین مالی شد. اساساً ایجاد ابزارهای نوین مالی از مهمترین اهداف فرابورس ایران است؛ همانطور که میدانید تنوع بخشی به ابزارهای مالی سبب میشود که مخاطبان مختلف و متفاوت تامین مالی، ابزار مورد نظر خود را در بازار سرمایه پیدا کنند. به عنوان نمونه، اوراق مشارکت یکی از ابزارهای تامین مالی است که با توجه به ناشر، مجوز برخی از این اوراق توسط سازمان بورس صادر میشوند و برخی دیگر از کانال بانک مرکزی مجوز گرفته و به مرحله انتشار میرسد. اوراقی که توسط سازمان بورس مجوز میگیرند، برای پذیرهنویسی و معامله به فرابورس وارد میشوند اما اوراقی که در بانک مرکزی مجوز میگیرند، در بانکها پذیرهنویسی شده و سپس برای انجام معاملات ثانویه به فرابورس میآیند. از دیگر ابزارهای مالی میتوان به صکوک اجاره و مرابحه اشاره کرد که در بازار ابزارهای نوین مالی، مورد معامله قرار میگیرند و اولین اوراق مرابحه توسط فرابورس به بازار سرمایه معرفی شد. همچنین صندوقهای سرمایهگذاری قابل معامله (ETF) نیز نخستین بار توسط فرابورس راهاندازی شد تا ابزاری باشد برای سرمایهگذاری افرادی که آشنایی چندانی با معاملات سهام ندارند اما علاقه دارند بخشی از سرمایه خود را به این امر اختصاص دهند و بتوانند از مدیریت حرفهای این صندوقها بهرهمند شوند. البته تمام این ابزارها، ابتدا فرایند تصویب و تایید در شورای فقهی سازمان بورس را گذراندهاند. از دیگر ابزارهای مالی نوین فرابورس میتوان به صندوقهای زمین و ساختمان اشاره کرد که معاملات دو مورد از این صندوقها برای تامین مالی پروژههای ساختمانی در بازار ابزارهای نوین مالی در حال انجام است و کارکرد این ابزار سرمایهگذاری سرمایههای خرد افراد در بازار مسکن است.
آیا صندوقها ابزار پوشش ریسک هم دارند؟
در صندوقهای سرمایهگذاری زمین و ساختمان و ETF به علت وجود رکن بازارگردان، ریسک نقدشوندگی حذف شده است. اما ریسکهای مرتبط با اوراق بهادار موجود در پرتفوی ETFهای سهام و همچنین ریسک مربوط به صنعت ساختمان همچنان در صندوقهای زمین و ساختمان وجود دارد که با توجه به توان مدیران صندوق قابل کاهش است. در اوراق مشارکت هم ضامن پرداخت سود وجود دارد تا در مواردی که ناشر نتواند سود را بپردازد، این کار توسط ضامن انجام شود. البته به طور معمول دقت زیادی برای انتصاب مدیر این صندوقها صورت میگیرد که فردی حرفهای باشد و بتواند با تشکیل پرتفوی مناسب، ریسک را پوشش دهد.
اسناد خزانه اسلامی آخرین ابزار مالی نوین است که در فرابورس ایران عرضه شد و به دلیل آن که به منظور تسویه بدهی دولت به بازار سرمایه آمد، اهمیت زیادی نزد اهالی بازار دارد. ارقام قابل عرضه این اوراق تا پایان سال چقدر است و چه میزان از بدهیهای دولت را قرار است پوشش دهد؟
همانطور که گفتید، یکی از ابزارهای جدیدی که امسال وارد فرابورس شد، اسناد خزانه اسلامی است. این اسناد، ابزاری برای منظم کردن بدهی و شفافیت مالی دولت به شمار میرود، دولت به دلیل فشار نقدینگی و بودجهای نمیتواند بدهیهای خود به پیمانکاران را به صورت مستقیم پرداخت کند، به همین علت نیاز به ابزاری داشت که بتواند این بدهیها تعیین تکلیف کند. جمع بندی مطالعات وزارت اقتصاد، سازمان بورس و سازمان مدیریت و برنامهریزی بر این اساس شکل گرفت که اسناد خزانه اسلامی، طراحی و عرضه شود. رقم قابل انتشار این اوراق، هر سال در بودجه سالیانه مشخص میشود و ضامن این اوراق نیز خود دولت است.
لازم به ذکر است که از سوی وزارت اقتصاد اطمینان لازم برای بازپرداخت مبلغ این اوراق ارائه شده است. نوع کارکرد این اوراق به این شکل است که به عنوان مثال 50 میلیارد تومان اسناد خزانه به پیمانکار داده میشود و پیمانکار میتواند تا روز 23 اسفند که زمان سررسید اولین اوراق عرضه شده است، برای نقد شدن آن صبر کند. با این همه ایجاد تابلوی معاملات ثانویه اسناد خزانه اسلامی در بازار فرابورس ایران سبب شد تا آن دسته از پیمانکارانی که بنا به هر دلیلی نیاز به پول نقد دارند بتوانند آن را در بازار به فروش برساند که البته قیمت آن، کمتر از قیمت اسمی خواهد بود و با توجه به اینکه خریدار اوراق زیر قیمت اسمی اقدام را کمتر از قیمت اسمی خریداری کرده است از تفاوت قیمت ناشی از خرید به کسر منتفع خواهد شد.
بر اساس قانون بودجه سال 1393، مجوز انتشار هزار میلیارد تومان اسناد خزانه اسلامی به دولت داده شده که 250 میلیارد تومان از آن به پیمانکاران تخصیص پیدا کرد و در مرحله اول عرضه اوراق در روز 8 مهرماه سال جاری وارد بازار شد. علاوه بر آن، مجوز عرضه 750 میلیارد تومان دیگر نیز وجود دارد؛ همچنین در بودجه امسال نیز مجوز انتشار 5 هزار میلیارد تومان اسناد خزانه اسلامی به دولت داده شده و فرایند تخصیص آن به پیمانکاران به تدریج در حال انجام است.
ابزارهای مالی جدیدی در آینده نزدیک در دست ارائه دارید؟
در حوزه ابزارهای مالی جدید، صندوقهای سرمایهگذاری جسورانه در حال پیگیری برای اخذ مجوز است. همچنین فرابورس در حال تلاش است که تابلویی برای ورود شرکتهای کوچک و متوسط به بازار سرمایه ایجاد کند. ضمناً چند پروژه دیگر هم برای تنوعبخشی به ابزارهای مالی نیز در دستور کار قرار دارد اما به طور کلی هدف فرابورس این است که برای سلیقههای مختلف افراد و نیازهای متنوعی که دارند ابزار سرمایهگذاری و تامین مالی ایجاد کند. در این بین، اوراق صکوک با استقبال خوبی مواجه شد، زیرا اکثر شرکتها میتوانند به جای ورود به سیستم بانکی از این اوراق برای تامین مالی استفاده کنند.
بازار پایه فرابورس به دلیل آن که الزامات قانونی کمتری دارد، ریسک بیشتری نسبت به بازار سهام دارد. دلیل ایجاد این بازار در وضعیت نا به سامان فعلی بازار سرمایه چیست؟
یکی از اتفاقاتی که در فرابورس افتاده، این است که بحث ورود شرکتها در بازار پایه به طور جدی پیگیری شده است. طبق ماده 99 قانون برنامه پنجم توسعه، شرکتهای سهامی عام باید نزد سازمان بورس ثبت شده و پس از آن، معاملات آنها در تابلوهای بورس یا فرابورس انجام میشود. با توجه به اینکه همه این شرکتها شرایط پذیرش در بازارهای اول و دوم بورس یا فرابورس را ندارند، بازار پایه طراحی شد که شرکتها در آن پذیرش نمیشوند، اما گزارشهای مالی 3 ماهه، 6 ماهه، 9 ماهه و سالانه ارائه میکنند و تحت نظارت سازمان بورس و فرابورس هستند. البته بسیاری از آنها پس از تمرین حضور در بازار پایه در صورت احراز شرایط پذیرش به بازارهای بالاتر فرابورس ارتقا مییابند یا به بورس منتقل شوند.
نکته قابل توجه در مورد شرکتهای درج شده در بازار پایه این است که در این بازار طیف وسیعی از شرکتها با میزان سودآوری مختلف وجود دارد و اقدامات لازم برای دستهبندی شرکتهای این بازار در حال پیگیری است.
لازم به ذکر است که سهام ارکان بازار سرمایه یعنی شرکتهای فرابورس ایران، بورس تهران، بورس کالا، بورس انرژی و سپردهگذاری مرکزی نیز در این بازار داد و ستد میشود.
جهت دریافت آخرین اخبار از طریق تلگرام به کانال اختصاصی عصربازار ( https://telegram.me/asrebazar ) بپیوندید. برای دریافت آخرین نسخه از نرم افزار تلگرام اینجا را کلیک کنید.