عصر بازار- امروزه توسعه صادرات یکی از مهمترین برنامههای اقتصادی کشورهای در حال توسعه به ویژه کشورهای تک محصولی متکی به نفت است و این در حالی است که خشکبار یکی از اصلیترین صادرات غیرنفتی ایران است که مزیتهای نسبی زیادی در اقلیم کشور دارد و میتواند سودآوری بسیاری داشته باشد.
به گزارش پایگاه خبری «عصر بازار» ، بنابراین، باید بهصورت جدی روی تولید و فرآوری خشکبار برنامهریزی و سرمایهگذاری کرد تا دوباره جایگاه نخست ایران در صادرات این محصولات به خصوص پسته که در ده سال اخیر تضعیف شده است به دست آید.
برنامهریزی کارشناسی و حمایت دولتی برای افزایش تولید محصولات با توجه به وضعیت کمآبی ایران، به اضافه لزوم افزایش سرمایهگذاری بخشخصوصی در حالی لازمه پیشرفت این بخش است که سالهاست مشکلاتی مانند صادرات انحصاری، واسطهگری و ایجاد نشدن برندهای داخلی به سهم صادرات خشکبار ایران در بازارهای جهانی ضربه زده است.
در طول سالهای اخیر، روند صادرات خشکبار ایران به سمت افزایش صادرات فلهای پیش رفته تا بازرگانان ایرانی به سودهای زودگذر و پرریسک قانع شوند و محصولات ایرانی با وجود کیفیت مناسب، با ارزش افزوده اندک صادر شوند و اصل سود به کشورهای دیگر برسد. از این رو با محمدحسن شمسفرد، رئیس انجمن صادرات خشکبار ایران به گفتوگو نشستهایم تا نگاهی به چالشهای صادرات خشکبار ایران بیاندازیم.
در ابتدا توضیحی در خصوص وضعیت صادرات خشکبار بدهید.
ایران کالاهای سنتی بسیاری مانند فرش، صنایع دستی، خاویار و ... دارد؛ با وجود این، تنها اتحادیهای که میتواند در صادرات حرف زیادی برای گفتن داشته باشد، اتحادیه خشکبار است. این اتحادیه سالانه حدود 2 میلیارد و 200 میلیون دلار صادرات دارد و هر سال به عنوان صادرکننده نمونه انتخاب میشود.
هر سال در حالی از هر اتحادیه تنها یک نفر به عنوان صادرکننده برتر انتخاب میشود که از اتحادیه صادرات خشکبار، 3 نفر به این مقام میرسند؛ این مورد نشان از اهمیت صادرات خشکبار در میان محصولات صادراتی دارد. با این حال، تکیه صادرات بر تولید است. تجربه نشان میدهد محصول باغداران یک سال مناسب و سال دیگر ضعیف است؛ از این رو هرچه کشاورز و باغدار تولید کنند، صادرکنندگان صادر میکنند و هیچ محصولی برای سال بعد نمیماند. همچنین دولت برای حمایت از باغدار طرح خرید تضمینی را مطرح کرد که به ضرر محصولاتی مانند کشمش تمام شد؛ این اجناس به دلیل نگهداری در انبارهای غیراستاندارد با کاهش کیفیت زیادی مواجه و دیگر برای صادرات مناسب نبودند و بنابراین دولت دیگر طرح خرید تضمینی را اجرا نکرد.
میزان صادرات خشکبار سالانه چه میزان است؟
به طور میانگین سالانه حدود 2 میلیارد دلار صادرات خشکبار انجام میشود که در سال 92 این میزان به 3 میلیارد و 200 میلیون دلار هم رسید؛ اما باز هم در سالهای بعدی معادل 2 میلیارد و 200 میلیون دلار مانده است.
با توجه به برداشت باغداران، پیشبینی شما از صادرات امسال چقدر است؟
با وجود بالا رفتن قیمت برخی کالاها، به دلیل کاهش تولیدات، پیشبینی میشود، میزان صادرات سال جاری هم حدود 2 میلیارد تا 2 میلیارد و 500 میلیون دلار باشد.
صادرت خشکبار شامل چه محصولاتی میشود؟
اساس صادرات خشکبار ایران روی پسته، کشمش، خرما و به تازگی کمی انجیر است؛ میزان صادرات سایر کالاها مانند گردو، بادام هندی، فندوق و... حد کم است که در آمارها به چشم نمیآید. بنابراین کل صادرات خشکبار ایران روی همین 3 محصول پسته، کشمش و خرما پایهگذاری شده است.
آماری از صادرات محصولات اصلی خشکبار در هفت ماهه اول سال جاری ارائه کنید؟
طبق آمار گمرک، پسته در هفت ماه ابتدای سال جاری با 38 هزار و 500 تن صادرات مبلغی به ارزش 530 میلیون دلار داشته است و ارزش صادرات 51 هزار تن کشمش 91 میلیون دلار شده است. همچنین در مدت هفت ماه 111 هزار تن خرما به مبلغ 113 میلیون دلار از ایران به خارج از کشور صادر شده است. افزون بر این، تا اول آبان امسال 4 هزار و 630 تن انجیر به ارزش 62 میلیون و 500 هزار دلار صادر شده است.
طبق آمار گمرک، به طور کلی ارزش صادرات خشکبار هفت ماه سال جاری چه میزان بوده است؟
جمع کل وزن صادرات هفت ماهه نخست امسال، 216 هزار و 479 تن و ارزش آن 863 میلیون دلار بوده است که نسبت به سال گذشته که صادرات در هفت ماهه 207 هزار تن و مبلغ 790 میلیون دلار بوده، حدود 2/4 درصد از نظر وزنی و 9 درصد از نظر ارزشی رشد پیدا کرده است. البته از آنجایی که برداشت محصول در نیمسال دوم انجام میشود، صادرات خشکبار در 6 ماهه دوم سال به طور چشمگیر، وضعیت بهتری نسبت به 6 ماهه نخست خواهد داشت.
اتحادیه صادرکنندان خشکبار چند عضو دارد؟
در حال حاضر این اتحادیه 200 عضو دارد که حدود 60 الی 70 نفر از آنها فعال هستند. در این اتحادیه افرادی وجود دارند که در یک سال حدود 100 میلیون دلار صادرات خشکبار دارند.
با توجه به نقش مهم ارزآوری صادرات خشکبار در اقتصاد، این صنعت با چه چالشهایی روبرو است؟
بزرگترین چالش در صادرات خشکبار، کمبود محصولات است؛ یعنی تا زمانی که محصول وجود داشته باشد، صادرکننده قدرت صادرات دارد، اما وقتی محصول کم باشد صادرات هم کاهش پیدا میکند. بنابراین بزرگترین چالش کمبود محصول است.
از سوی دیگر به دلیل تحریمها، نقل و انتقال ارز به کشور با مشکلات بسیاری همراه است؛ بعد از برجام هم این مسئله بدتر شده و دبی هم با بستن حساب تاجران ایرانی به این مشکلات دامن زد.
چالش بعدی تجار خشکبار با وزارت دارایی است؛ با اینکه در قانون برای صادرکنندگان معافیت مالی در نظر گرفته شده است، باز هم وزارت دارایی مشکلاتی را برای آنها به وجود میآورد و به بهانههای مختلف، معافیت مالیات صادرکنندهها را لغو میکند. همچنین مسئله تامین اجتماعی نیز یکی دیگر از چالشهای تاجران است. این سازمان برای صدور کارت بازرگانی صادرکنندگان، بازرسی فرستاده و با بررسی دفاتر مخارج شرکتها، 30 درصد از مخارج را برای بیمه برمیدارد؛ موردی پیش آمده که در یک شرکت، حدود یک میلیارد تومان برای هزینه بیمه کسر شده است.
برترین جایگاه تولید و صادرات پسته در جهان برای سالهای متمادی در اختیار ایران بود؛ اما در سالهای اخیر، آمریکا گوی رقابت را از ایران ربوده است، دلیل این مورد چیست؟
هنوز هم در صادرات پسته، ایران حرف اول را در جهان میزند؛ اگر چه تولیدات آمریکا بیشتر شده است، اما آمریکا به دلایل قانونی باید 30 درصد از محصولات خود را برای سال آینده نگهدارد. همچنین با وجود تولیدات بیشتر، هنوز آمریکا نتوانسته در صادرات ایران را بگیرد.
تولیدات بالای آمریکا به دلیل مکانیزه بودن کشاورزی و باغداری آنها است؛ از طرفی آبیاری در آمریکا به صورت قطرهای و در ایران غرقآبی است که با توجه به کمبود آب، بسیاری از باغهای ایرانی خشک شده یا در حال خشک شدن هستند. در آمریکا از هر هکتار حدود 3 تن محصول برداشت میشود و این در حالی است که از بهترین باغهای ایرانی در هر هکتار 900 کیلو محصول به عمل میآید؛ بنابراین آمریکا تا 3 برابر میتواند قیمتها را پایینتر از ما تعیین کند. با این حال مشتریانی که پسته ایران را مصرف میکنند، پسته آمریکا را نمیپسندند؛ چون پسته آنها خشک بوده و چربی و طعم پسته ایرانی را ندارد.
دولت به دنبال عرضه پسته به بورس کالا است، ارزیابی شما از این موضوع چیست؟
اتحادیه صادرکنندگان خشکبار با این تصمیم مخالفت کرد؛ علت آن هم تنوع پسته است که به حدود 20 نوع میرسد و نمیتوان تمام ارقام را در بورس قیمتگذاری و عرضه کرد. از سوی دیگر، معلوم نمیشود که خریداران برای کدام نوع پسته پول پرداخت میکنند و چون نمونهای در دسترس نیست، خریدار هم ریسک خرید پستهای که نمونهاش را ندیده قبول نمیکند. در حال حاضر کمی از پسته رفسنجان و کرمان وارد بورس کالا شده است که آنها نیز راضی به نظر نمیرسند.
به مشکلات تولید پسته اشاره کردید، راهحل این مشکلات را در چه میدانید؟
یکی از بزرگترین مشکلات باغداران پسته، کمبود آب است و از این رو آبیاری باید از غرقآبی به آبیاری قطرهای تغییر کند. با وجود اینکه وزارت جهاد کشاورزی حدود 80 درصد هزینههای این تغییر را قبول کرده است، بازهم باغداران راضی به انجام این کار نمیشوند. از طرف دیگر، باغهای ایرانی در قطعات کوچک هستند؛ بنابراین تشکیل یک تعاونی و تجمیع باغهای کوچک باعث سرشکن شدن هزینهها و بالا رفتن منافع باغداران میشود. با این اوصاف بهترین راهحل نجات تولیدات، گذر از کشاورزی سنتی به کشاورزی صنعتی است.
بازار هدف صادرات خشکبار ایران چه کشورهایی هستند؟
چین در چند سال گذشته به بزرگترین خریدار خشکبار دنیا تبدیل شده است؛ البته با توجه به تعرفه 14 درصدی گمرک چین، این کشور به صورت مستقیم خریدار خشکبار ایران نیست. محصولات ایرانی ابتدا به هنگکنگ صادر میشود و از کانال این کشور و بدون گمرکی به چین میرسد. پس از چین، بازار هدف بعدی اتحادیه اروپا و بعد از آن، کشورهای عربی است.
چندی پیش خبرهایی مبنی بر گشایش بازار روسیه برای صادرات محصولات ایرانی، اعلام شد؛ تجار خشکبار از این مسئله چه استفادهای کردند؟
صادرکنندگان خشکبار پیش از تحریم با روسیه دادوستد داشتند؛ بعد از تحریمها به دلیل مشکلات ارزی صادرات به این کشور کمتر شد. در حال حاضر، روسها میخواهند به روبل پرداخت کنند و صحبتهایی با بانک مرکزی انجام شده که تبدیل روبل به ریال را انجام دهد. آقای خسروتاج قولهایی در این خصوص داده، اما هنوز این مشکل برطرف نشده است.
صادرات خشکبار ایران به صورت فله یا بسته بندی است؟
بیشتر صادرات خشکبار به صورت فله انجام میشود، چون بسیاری از شرکتهای بزرگ خارجی میخواهند با برند خود بستهبندی کنند.
اگر محصولات در ایران بستهبندی شود؛ با توجه به ایجاد ارزشافزوده بیشتر، آیا به نفع اقتصاد کشور نیست؟
به طور حتم، ایجاد ارزش افزوده بیشتر به نفع اقتصاد ایران است، اما در حال حاضر 98 درصد صادرات به صورت فله و 2 درصدی که به صورت بستهبندی است، موفق نبوده و مشکلات زیادی دارد که انجمن ترجیح میدهد، وارد آن نشود.
آیا محصولات بدون هیچ فرآوری و به صورت خام صادر میشوند؟
صادرات به طور کامل خام است؛ چرا که در هر کشوری پسته را با ذائقه خاص خود فرآوری میکنند؛ برای مثال عربها شور میکنند یا هندیها به صورت تند مصرف میکنند. از این رو، صادرات خشکبار به صورت خام است.