عصر بازار- سال ۸۵ وضعیت صادرات آب بستهبندی شده ایران به نحوی بود که کارشناسان انتظار داشتند با حمایت دولت و احداث ۵۰ کارخانه بستهبندی آب هر کدام به ظرفیت تولید ۵۰۰ میلیون لیتر در سال، ایران به یک کشور مطرح در زمینه صادرات آب بستهبندی تبدیل شود.
به گزارش پایگاه خبری «عصر بازار», این در حالی است که طی سالهای اخیر روند صادرات با افت چشمگیری مواجه شده و صادرات این محصول از سالی 80 میلیون دلار به یک میلیون و 700 هزار دلار رسیده است. از سوی دیگر، هر روز شاهد خاموش شدن چراغ یکی از واحدهای تولیدی این صنف هستیم که با توجه به پایین آوردن نرخ اشتغال، نگرانیهایی را به وجود آورده است. از این رو با پیمان فروهر دبیر انجمن تولیدکنندگان آبهای معدنی و آشامیدنی به گفتوگو نشستهایم تا از آخرین وضعیت تولید، صادرات و واردات آب بستهبندی شده آگاه شویم.
تاریخچه صنعت بستهبندی آب در ایران به چه زمانی باز میگردد؟
صنعت بستهبندی آب آشامیدنی بر خلاف سایر صنایع مواد غذایی مانند کنسرو، پروتئین، نان و...، صنعت جوانی است. درواقع این صنایع سوابق 70 تا 100 ساله دارند، در حالی که صنعت آب بسته بندی در نگاهی خوشبینانه ده ساله است. البته افتتاح نخستین کارخانه آب بستهبندی شده به دهه 50 شمسی بازمیگردد، اما صنعتی که اکنون به عنوان آب بستهبندی شده میشناسیم، بسیار نوپاست.
ایرانیان به عنوان مردمان کمنوش شناخته میشوند، سرانه مصرف آب ایران در مقایسه با سایر کشورها چگونه است؟
متاسفانه سرانه مصرف آب آشامیدنی ایران در مقایسه با سایر کشورها به خصوص کشورهای همسایه بسیار کم است؛ در ایران سرانه مصرف هر فرد در سال حدود 15 الی 20 لیتر، در کشورهای حوزه خلیج فارس حدود 100 لیتر و در ترکیه این رقم به 140 لیتر نیز میرسد.
_ با توجه به اهمیت واحدهای تولیدی داخلی، اکنون چند کارخانه در صنعت بستهبندی آب آشامیدنی فعالیت میکنند و وضعیت آنها چگونه است؟
در حال حاضر حدود 150 واحد تولیدی در این صنعت حضور دارند که متاسفانه بسیاری از آنها به صورت فصلی فعالیت و با مشکلات اقتصادی عدیدهای دستوپنجه نرم میکنند. نداشتن اصول اولیه مناسب را میتوان مهمترین علت ورشکستگی این واحدها دانست؛ البته این اتفاق نه تنها در صنعت آب بستهبندی شده بلکه در بسیاری از صنایع دیگر هم وجود دارد. در حقیقت، در صنعت آب بستهبندی شده، تعداد کسانی که بدون اطلاع از قواعد، وارد و دچار ناکامی میشوند، بسیار زیاد است.
از سوی دیگر، بسیاری از این 150 کارخانه محلی هستند و فعالیت گسترده در سطح کشوری ندارند. بنابراین، واحدهای تولیدی آب نیز مانند صنعت تولید کشور، چندان حال مناسبی ندارند. این در حالی است که بار مضاعفی که سود بانکی به تولیدات وارد میکند، کمرشکن است؛ وامهای تسهیلاتی با سود 18 تا 28 درصد نفس تولیدکنندگان و توان رقابت آنها با تولیدکنندگان سایر کشورها را گرفته است.
همچنین صنعت آب بستهبندی شده توسعه زیادی ندارد و از این رو، رقابت سنگینی در فروش به وجود میآید؛ بالا بودن قیمت مواد اولیه نیز مزید بر علت میشود که حال تولیدکنندهها خوب نباشد. ماده اصلی صنعت بستهبندی آب، pet (نوعی از مشتقات نفتی) است و با نوسانات قیمت نفت در جهان، دچار نوسان قیمتی میشود. در روزهای اخیر، این محصول در بورس رشد قیمت ناگهانی و بدون دلیلی داشته که کارخانهها را با مشکلاتی در تهیه بطری مواجه کرده است.
چالش دیگر کارخانهها، حکمفرمایی مغازهداران به تولیدکنندگان است؛ در سالهای اخیر با کاهش سرانه مشتری، مغازهدارها ناگزیر به جبران این افت با خرید بهتر شدهاند و خرید خوب نیز به معنی فدا کردن تولیدکنندگان است. بنابراین یکی از چالشهای کنونی صنایع غذایی، رفتار خردهفروشیها است که تولیدکنندگان را مجبور به ارائه محصولات با تخفیفهای بالا میکنند.
با توجه به اینکه حدود 150 واحد تولیدی در این صنعت فعالیت میکنند، میزان تولید واقعی و ظرفیت اسمی آب آشامیدنی بستهبندی شده چه میزان است؟
تولید سالانه صنعت بستهبندی آب آشامیدنی حدود یک میلیارد و 300 میلیون لیتر است که 50 درصد از این مقدار سهم 8 برند به نامهای واتا، نسله، دماوند، آکوآفینا، دسانی، سورپرایز، پارس و سپیدان است. ظرفیت تولید نیز بر اساس مجوزهای صادره 12 میلیارد لیتر است.
مهمترین چالشهای صنعت آب آشامیدنی بستهبندی شده چیست؟
یکی از چالشهای صنعت آب آشامیدنی بستهبندی شده، وابستگی شدید آن به سطح معاش خانوار و اقتصاد کشور است. در حقیقت خانوادهها برای تامین کمترین نیازها باید تا فروشگاه بروند و این در حالی است که با توجه به لولهکشی آب آشامیدنی، برای تامین آب شرب نیازی به خرید یا بیرون رفتن از خانه ندارند و آب آشامیدنی در دسترس آنها است.
از این رو، به محض اینکه اقتصاد خانوده با مشکل روبهرو میشود، اولین محصولی حذف شده از لیست خرید آب بستهبندی است. یکی دیگر از چالشهای این صنعت، نبود توجه کافی از سوی مسئولان است و تنها زمانی یاد این صنعت میافتند که بلایای طبیعی مانند زلزله، طوفان و ... اتفاق افتاده باشد. درحالی که انتظار داریم مسئولان برای برداشته شدن باری از دوش خود، باید به فرهنگسازی در این زمینه کمک کنند.
در اوایل ریاست جمهوری روحانی، انجمن صنعت آب آشامیدنی، نامهای به وی با محتوای زیر نوشت که هزینه مصرف آب شرب یک خانواده 4 نفره ایرانی با وجود کمنوشی، حدود 60 الی 70 هزار تومان برآورد میشود که این میزان در مقایسه با خرید کالاهای غذایی زیانآور در حوزه سلامت بسیار ناچیز است. همچنین دولت هزینه سنگینی برای تامین و انتقال آب شرب به شبکه آبرسانی متحمل میشود که اگر تامین آب شرب از دوش دولت برداشته شود، این هزینهها بسیار کمتر میشود. برای مثال دو نفر در یک خانه اگر فرهنگ آبنوشی بالایی داشته باشند، حدود 15 لیتر آب برای شرب در ماه مصرف میکنند و این در حالی است که میزان تولید فاضلاب هر ایرانی حدود 150 تا 200 لیتر است. به این ترتیب، دولت با هدف تامین آب شرب، هزینه و انرژی هنگفتی صرف میکند که بخش زیادی از آن هدر میرود.
با توجه به چالشهایی که مطرح کردید، افق صنعت آب بستهبندی شده را چگونه ارزیابی میکنید؟
اگرچه روند رشد این صنعت آرام ولی افق آن روشن است؛ دلیل این مهم نیز فرسوده بودن سیستم توزیع آب به خصوص در کلانشهرهاست که از یک سو، تعویض و ترمیم آن بودجه کلانی میطلبد و از سوی دیگر، منابع آب در سالهای گذشته با افت کیفیتی مواجه شده که نگران کننده است. بنابراین در سالهای آینده ایران هم به مانند دیگر کشورها ناگزیر به استفاده از آب بستهبندی شده است.
باتوجه به اینکه سطح معاش خانواده را در توسعه صنعت آب آشامیدنی موثر میدانید، جامعه هدف شما دهکهای بالای جامعه است؟
در حالی به نظر میرسد جامعه هدف صنعت آب بسته بندی شده دهک بالای جامعه است که این مسئله واقعیت ندارد و نگاه این صنعت به دهک متوسط جامعه است. دهک بالای جامعه که شامل حدود 2 الی 3 درصد مردم میشود، جزو مشتریان ثابت هستند و نیازی به جذب آنها نیست. به این ترتیب، فرهنگسازی دهکهای متوسط هدف اصلی تولیدکنندگان است.
در حال حاضر حاشیه سود این صنعت چقدر است؟
در حال حاضر میانگین حاشیه سود تولیدکنندگان موفق در این صنعت، حدود 5 الی 7 درصد است.
میزان صادرات آب آشامیدنی چقدر است و بازار هدف چه کشورهایی هستند؟
در10 سال گذشته، روند صادرات به شدت نزولی بوده است و یک دهه پیش، ارقام صادراتی بسیار بهتر و حدود 70 تا80 میلیون دلار بود. سال گذشته صادرات به یک میلیون و 700 هزار دلار رسیده است و بازار هدف نیز عراق و افغانستان است که پیشبینی میشود این بازارها نیز در سالهای آینده از دست برود.
به افت چشمگیر صادرات در سالهای گذشته اشاره کردید، دلیل آن چیست؟
مشکلاتی در این حوزه وجود دارد که مهمترین آن، قیمت تمام شده محصولات است؛ افزون بر آن، بالا بودن وزن محصول در کنار حجیم بودن، سبب افزایش هزینه حمل و لجستیک محصولات میشود. بنابراین، در حال حاضر هزینه حمل محصولات از کارخانه تا بازار هدف بسیار سنگین است. همچنین عراق و افغانستان دو بازار این صنعت بودند که در سالهای اخیر به علت ناامنی ایجاد شده، بسیاری از تجار دیگر تمایلی به دادوستد در این کشورها ندارند.
نگرانیهای زیادی در خصوص صادرات مواد غذایی ایران وجود دارد و حقیقت این است که در حال حاضر حدود 80 درصد از صادرات به کشور عراق است و این در حالیست که عراق پس از جنگ سرمایهگذاریهای گستردهای در تمام زمینهها خواهد داشت که صادرات ایران را با مشکل روبهرو میکند. حضور رقبای بزرگ در این حوزه به خصوص ترکیه که از نظر تسهیلات به تولیدکننده و رایزنیهای بینالمللی از قدرت بالایی برخوردار است، بدون شک در آیندهای نزدیک بر صادرات ایران تاثیرگذار خواهد بود. همچنین شرکتها برای پیدا کردن بازار هدف و صادرات، باید چهره مناسبی از خود به نمایش گذارند که واحدهای تولیدی ایران توان مالی این کار را ندارند و نمیتوانند با حضور در نمایشگاههای بینالمللی بازاریابی مناسبی داشته باشند.
چندی پیش شایعههایی مبنی بر کاهش کیفیت آبهای معدنی مطرح شد، این مسئله به کجا رسید؟
در اوایل تابستان به دستور رئیس جمهور و وزیر بهداشت، سازمان غذا و دارو موظف به ارزیابی کیفی و ایمنی آبهای معدنی شد که طبق گزارش ارائه شده توسط این سازمان در آخرین جلسه شورای عالی سلامت این محصولات در بهترین حالت ممکن قرار دارند. البته باید به یاد داشته باشیم کارخانههای تولیدی به دو عامل نیروی انسانی و ماشینآلات بستگی دارند که هر دو آنها میتوانند اشتباه داشته باشند.
صنعت آب بستهبندی چه میزان اشتغالزایی دارد؟
در صنعت بستهبندی آب حدود 5 الی 7 هزار نفر به صورت مستقیم اشتغال دارند و مهمتر از آن، اشتغالزایی غیرمستقیم صنعت است. میزان مواد اولیهای که برای این صنعت استفاده میشود، زیاد است و همین امر تاثیر بالایی در اشتغالزایی غیرمستقیم دارد.
ایران به عنوان یکی از بزرگترین تولیدکنندگانpet در منطقه شناخته میشود و حتی در این حوزه صادرات هم داریم، با این حال چگونه با کمبود آن روبهرو میشویم؟
ایران یکی از تولیدکنندگان pet است؛ اما در سالهای گذشته با رشد روزافزون این ماده و اجرایی نشدن طرحهای توسعهای واحدهای تولیدکننده آن با کمبود این ماده در داخل مواجه شدیم.
Pet در بورس کالا عرضه میشود، آیا شما هم از این بازار خریداری میکنید؟
کارخانههای بستهبندی آب که تولیدکننده پریفورم(دستگاه باد کننده بطری) هستند، جواز تهیهpet از بورس کالا را دارند؛ اما برخی از کارخانهها هم هستند که به علت نداشتن دستگاههای تولیدکننده پریفورم، ماده اولیه را از کارخانههای تولیدکننده آن خریداری میکنند و به صورت مستقیم بطری تولید نمیکنند. کارخانههایی که این ماده را از بورس کالا تهیه میکنند، قیمت کمتری نسبت به بازار آزاد میپردازند.
بورس تسهیلات مناسبی برای شرکتهایی که در این بازار پذیرش میشوند، در نظر میگیرد؛ پس چرا شرکتهای آب معدنی به بورس نمیآیند؟
اصلیترین دلیل این امر، کوچک بودن شرکتهای بستهبندی آب است که خود را در حد بورس نمیدانند. برای ورود به بورس، شرکت باید جذابیت داشته باشد که متاسفانه به علت پایین بودن حاشیه سود، این شرکتها صورتهای مالی جذابی ندارند.
قیمت گذاری محصولات این صنعت به چه نحوی است؟
محصولات تا دو سال گذشته به صورت کامل تحت نظر سازمان حمایت از مصرف کنندگان قیمتگذاری میشد که مشکلات بسیاری برای تولیدکنندگان به وجود میآورد؛ برای مثال بهترین زمان فروش آب معدنی، شش ماه اولیه سال است که سازمان حمایت با تصویب افزایش قیمت در خرداد، 3 ماه از زمان فروش اصلی تولیدکنندگان را میگرفت. اما از سال گذشته به دستور رئیس جمهور صنعت آب بسته بندی شده به گروه 3 کالایی رفت و از آن به بعد، سازمان حمایت مساعدت بالایی نشان داد و تنها با نامهنگاری مشکلات قیمتگذاری حل شد. البته کارخانههای تولیدی تمایلی به افزایش قیمتها ندارند، اما به دلیل بالا رفتن هزینه تولید در سال جدید، احتمالا این محصول هم با افزایش هزینه 10تا 13 درصدی همراه میشود.