به گزارش پایگاه خبری «عصر بازار»، از مهم ترین مزایای عرضه محصولات مختلف، از جمله محصولات غذایی و کشاورزی در بازار فرعی بورس کالای ایران می توان به کشف قیمت شفاف، کاهش هزینه های معاملات، امکان نظارت متمرکز و دقیق بر معاملات، کاهش ریسک و نیز کاهش معایب ناشی از اجرای روش های سنتی مزایده، امکان ورود کالاهای جدید به بورس، تداوم عرضه ها توسط عرضه کنندگانی که شرایط پذیرش و معامله کالا در بازار فیزیکی را از دست می دهند و استفاده از معافیت مالیاتی موضوع قانون توسعه ابزارها و نهادهای مالی را برشمرد.
در سال 1395 محصولات کشاورزی حدود نیمی از این بازار را به خود اختصاص دادند و در شش ماه نخست امسال نیز یک‌سوم تالار فرعی بورس کالای ایران را در دست دارند. از این رو و با استقبال تولیدکننده و عرضه کنندگان محصولات غذایی و کشاورزی از این بخش، به نظر می‌رسد ورود کالاهای اساسی و مصرفی مردم به این بازار در تعدیل قیمت‌ها موثر بوده و برای تولیدکننده، عرضه کننده و نیز مصرف کننده مزایای بیشتری نیز داشته باشد. در این راستا نظر جواد فلاح، مدیر مطالعات اقتصادی و سنجش ریسک را جویا شده‌ایم که شرح آن را در زیر می‌خوانید.

در ابتدا بازار فرعی بورس کالا را معرفی کنید.
بازار فرعی بازار جدیدی است که با هدف ایجاد بستر لازم برای معاملات گروه‌ جدیدی از کالاها در بورس به وجود آمد و به دو بازار معاملات کالای فیزیکی و معاملات مشتقه اضافه شد. در مرحله نخست، کالاهایی که پذیرش آن‌ها در بازار معاملات کالای فیزیکی تعلیق شده بود، وارد این بازار شدند تا در صورت رفع عوامل تعلیق آن‌ها حداکثر در مدت 6 ماه بتوانند دوباره در بازار کالاهای فیزیکی معامله شوند. همچنین در این مرحله معاملات اموال غیر منقول شامل املاک و مستغلات با کاربری‌های گوناگون از جمله اداری، تجاری، مسکونی و اراضی زراعی نیز در این بازار راه‌اندازی شد.
در مرحله دوم، امکان معامله‌ دامنه‌ وسیعی از کالاها در بورس فراهم شد و پیش‌بینی می‌شود مرحله دوم بتواند جانشین مناسبی برای فروش کالا از طریق مزایده باشد. به عبارت ساده‌تر کالاهایی که در حال حاضر توسط شرکت‌ها، سازمان‌ها و نهادهای دولتی و خصوصی به روش مزایده فروخته می‌شوند، امکان ورود به این بازار را خواهند داشت.
به عبارت دیگر بازار فرعی برخلاف بازار معاملات کالای فیزیکی که تداوم عرضه در آن جزء شرایط اصلی پذیرش کالاها است، این امکان را فراهم خواهد کرد تا کالاهایی که قابلیت تداوم عرضه ندارند نیز، در بورس معامله شوند. پیش‌بینی می‌شود این بازار در صورت موفقیت بتواند از طریق ایجاد پیوستگی در بازار این کالاها، هزینه‌ مبادله را کاهش داده و زمینه‌ساز کشف قیمت‌های شفاف و رقابتی‌تری باشد.
بازار فرعی در 15 مهرماه 1393 راه‌اندازی شد و کالاهایی مانند محصولات کشاورزی و وارداتی، پتروشیمی و صنعتی، اموال غیرمنقول و قراضه که مشخصات آن‌ها در هر بار عرضه ممکن است دچار تغییر شود، در آن معامله می شوند. بدون شک، این امر زمینه‏ حضور پر رنگ‏تر فعالان اقتصادی کشور در ساماندهی بازارهای مرتبط را فراهم خواهد کرد.

چه نوع کالاهایی در این تالار معامله می‌شوند؟
در بازار فرعی بورس کالای ایران، کالاهایی معامله می‌شوند که به دلیل نداشتن ویژگی تداوم عرضه یا استانداردپذیری، امکان پذیرش و معامله در بازار اصلی کالاهای فیزیکی بورس کالای ایران را ندارند. اموال غیر منقول و کالاهایی که طبق مقررات، شرایط پذیرش در بازار معاملات کالای فیزیکی را از دست می دهند، از جمله کالاهایی هستند که امکان معامله در بازار فرعی این بورس را دارند. اموال غیرمنقول شامل املاک و مستغلات با کاربری های گوناگون اعم از اداری، تجاری، مسکونی و اراضی زراعی است.
همچنین اموال منقول خود به دو دسته تقسیم می‏شوند: کالاهایی که طبق مقررات شرایط پذیرش در بازار معاملات کالای فیزیکی را از دست میدهند و کالاهای پس از تایید هیئت پذیرش، شرایط ورود به بازار معاملات کالای فیزیکی را ندارند.

روش معامله این کالاها در بازار فرعی بورس کالای ایران، به چه ترتیبی است؟
پیش از هر کاری، عرضهکننده و خریدار باید از طریق کارگزاران به کمیته پذیرش مشتریان معرفی شوند و اقدام به پذیرش در بورس کالای ایران کنند و در این راستا، لازم است مشتریان حقیقی و حقوقی، مدارک خود را جهت ارائه به کمیته پذیرش مشتری ارائه دهند.
در بازار فرعی عرضه به دو شکل حراج حضوری و عرضه یک‌جا، انجام می‌شود که روش آن توسط کمیته عرضه و بر اساس نوع کالا و درخواست عرضه کننده تعیین می شود.
در عرضه به روش حراج حضوری، ثبت سفارش، معاملات، تسویه، پایاپای و تحویل کالا مطابق مقررات بازار معاملات کالاهای فیزیکی بورس کالای ایران خواهد بود. به این ترتیب، عرضه‎کننده برای عرضه محصول خود باید، تضمینی برابر با 100 درصد ارزش آن را نزد اتاق پایاپای بورس تودیع کند که می‌تواند به شکل اوراق مشارکت و یا ضمانت‎نامه بانکی بدون قید و شرط باشد.
عرضه کننده می‌تواند کالای خود را به شرط نگهداری وجه نیز عرضه کند که در این صورت نیازی به تودیع تضمین نخواهد بود. به عبارتی عرضه کننده اقدام به عرضه کالای خود کرده و وجه آن را زمانی دریافت می‌کند که خریدار اعلامیه دریافت کالا را  به بورس ارائه دهد.
نکته‏ دیگر آن که در معاملات عرضه‏ یکجا، هر کارگزار خریدار می‏تواند در قالب یک سفارش خرید رقابت کند و امکان شرکت در رقابت توسط یک کارگزار با سفارش‏های مختلف برای چند شخص یا گروه وجود ندارد. همچنین یک کارگزار در عرضه‏ یکجا نمی‏تواند هم‌زمان در دو سمت عرضه و تقاضا فعالیت کند.
در عرضه به روش حراج حضوری، فرآیندهای تسویه، پایاپای و تحویل کالا مطابق مقررات بازار معاملات کالاهای فیزیکی بورس کالای ایران و در عرضه به روش یکجا، تسویه بر اساس شرایط مندرج در اطلاعیه عرضه خواهد بود. در صورتی که خریدار شرایط تحقق معامله مندرج در اطلاعیه  عرضه شامل واریز وجه بخش نقدی و تامین شرایط لازم برای پرداخت بخش غیرنقدی معامله را فراهم کند، فروشنده مکلف به امضای سند تسویه خارج از پایاپای و تسلیم آن به کارگزار خود است.
در خصوص انتشار اطلاعات معاملات در بازار فرعی بورس کالای ایران باید گفت که اطلاعات مربوط به قیمت معامله اعم از قیمت کمترین، بیشترین، میانگین موزون و پایانی معاملات و تغییرات آن، قابل انتشار نیست. موارد پیش بینی نشده در دستورالعمل بازار فرعی، تابع سایر رویه ها و قواعد معاملاتی مصوب بورس است.

ضوابط حاکم بر این بازارها چیست؟
در خصوص کالاهایی که قبلاً در بازار فیزیکی پذیرفته شده و طبق مقررات تعلیق می‌شوند، فرآیند پذیرش در بازار فرعی به این صورت است که در صورت تعلیق کالای یک عرضه کننده در بازار فیزیکی، بورس گزارش کارشناسی پذیرش کالا در بازار فرعی را به کمیته عرضه ارائه میکند و در خصوص پذیرش کالای مذکور در بازار فرعی تصمیمگیری میشود. در صورت پذیرش کالا در بازار فرعی، حداکثر زمان معامله کالا در این بازار 3 ماه از تاریخ تعلیق خواهد بود و در این مدت نیازی به گذراندن فرآیند پذیرش در هر نوبت عرضه نیست.
به این ترتیب، در دوره سه ماهه هر زمانی که کالا رفع تعلیق شود، معاملات کالا در بازار فرعی متوقف شده و در بازار کالای فیزیکی از سر گرفته خواهد شد. در صورت تداوم تعلیق تا پایان دوره سه ماهه بورس باید گزارشی مبنی بر تصمیمگیری در خصوص تداوم تعلیق در بازار معاملات کالای فیزیکی را به هیأت پذیرش ارائه کند. در صورتی که هیأت پذیرش تداوم تعلیق را تصویب کند، کالا همچنان در بازار فرعی معامله خواهد شد، بنابراین ضروری است به ازای هر نوبت عرضه فرآیند پذیرش کالا در بازار فرعی انجام شود.
حداکثر زمان تداوم پذیرش و معامله کالاهای موضوع این ماده در بازار فرعی 6 ماه از زمان تعلیق کالا در بازار معاملات کالای فیزیکی خواهد بود و پس از پایان مدت مذکور، پذیرش کالا در بازار فرعی به صورت خودکار لغو می شود.
سایر کالاها جهت پذیرش در بازار فرعی، باید دارای شرایطی باشند، از جمله اینکه ممنوعیت یا محدودیت قانونی برای معامله کالا وجود نداشته باشد؛ کالا دارای مشخصات، شرایط و کیفیت قابل احراز بوده و امکان تطبیق کیفیت آن با شرایط اعلامی در اطلاعیه عرضه برای بورس و خریداران وجود داشته باشد؛ عرضه کننده کالا توانایی تودیع وثیقه‌های لازم را برای تضمین تحویل کالا نزد اتاق پایاپای داشته باشد و محدودیت قانونی جهت انجام معامله او وجود نداشته باشد؛ کالایی که توسط یک عرضه کننده در سایر بازارهای بورس پذیرفته شده باشد، قابلیت پذیرش توسط همان عرضه کننده در بازار فرعی را ندارد؛ جهت پذیرش کالاها در بازار فرعی بورس کالای ایران، عرضه کننده یا تولیدکننده کالا باید از طریق یکی از کارگزاری‎های دارای مجوز مشاور پذیرش اقدام کند. به این منظور او درخواست پذیرش کالا را به همراه مدارک خود باید به مشاور پذیرش ارائه می کند.
عرضه‏ یک کالا در بازار فرعی، دلیلی بر امکان تداوم عرضه  آن  نیست و برای هر نوبت عرضه در بازار فرعی باید درخواستی مجزا به بورس کالای ایران ارائه شده و موافقت کمیته عرضه اخذ شود.
شرایط پذیرش اموال غیرمنقول قابل معامله بدین صورت است که ارزش ریالی آن باید حداقل 5/2 میلیارد رالا باشد، مشاع نبوده و به موجب سند رسمی در ملکیت مطلق عرضه‌کننده یا عرضه‌کنندگان باشد. همچنین مال مورد عرضه متنازع فیه (محل دعوی) نباشد و در صورت پذیرش اموالی که صرفا در قالب عقد اجاره در اختیار دیگری است، اجاره نامه رسمی ارائه و افشاء شود. به علاوه، اشخاص حقیقی و حقوقی ثالث از جمله دولتی و غیردولتی نباید حقی در خصوص ملک داشته یا مورد ادعای آن-ها باشد.

مزایای ورود کالاها در بورس کالای فرعی چیست؟
کشف قیمت شفاف در یک بازار رقابتی، کاهش هزینه‎های معاملاتی به سبب رویارویی عرضه  کنندگان و متقاضیان در این بازار و نیز حذف واسطه‏ های غیرضروری از مزایای مهم عرضه کالاها در بازار فرعی است. همچنین کوتاه بودن زمان پذیرش محصولات به صورتی که فرآیند پذیرش کالا به شرط کامل بودن مدارک پذیرش و تایید سازمان بورس و اوراق بهادار از 8 روز کاری فراتر نرود از دیگر مزایای ورود به بورس کالا است.
به علاوه، معافیت از برگزاری تشریفات مزایده و مناقصه از برتری‌های دیگر ورود به این بازار است، زیرا بر اساس ماده (17) قانون توسعه ابزارها و نهادهای مالی جدید، در راستای تسهیل اجرای سیاست‎های کلی اصل 44 قانون اساسی، خرید و فروش کالاهای پذیرفته شده در بورسهای کالایی توسط وزارتخانه ها و دستگاه‌های دولتی و عمومی نیازی به تشریفات مربوطه ندارد.
افزون بر این، معافیت 10 درصدی مالیات طبق ماده (6) قانون توسعه ابزارها و نهادهای مالی جدید در دستور کار قرار گرفته است که بر اساس آن، معادل ده درصد از مالیات بر درآمد حاصل از فروش کالاهایی که در بورسهای کالایی پذیرفته شده و به فروش می رسد، از سال پذیرش تا سالی که از فهرست شرکتهای پذیرفته شده در این بورس‌ها حذف نشده اند، با تایید سازمان بورس و اوراق بهادار بخشیده می شود.
همچنین امکان استفاده از شبکه بازاریابی کارگزاران با حضور بیش از 70 شرکت کارگزاری در بورس کالای ایران وجود دارد و کالاها از نظام قیمت‎گذاری دولتی در صورت پذیرش در بورس خارج می شوند، زیرا بر اساس ماده (18) قانون توسعه ابزارها و نهادهای مالی جدید در راستای تسهیل اجرای سیاست‎های کلی اصل 44 قانون اساسی، دولت موظف است کالاهای پذیرش شده در بورس کالا را از نظام قیمت گذاری خارج کند.

آماری از میزان معاملات امسال تالار فرعی ارائه دهید. این آمار در مقایسه با سال گذشته چه تغییری کرده است؟
ارزش کل معاملات انجام‌ شده در بازار فرعی در سال 1395 به میزان 1483 میلیارد ریال بود که از این میزان حدود 50 درصد آن به بخش کشاورزی مربوط می شود. در شش ماه نخست سال 1396 ارزش معاملات در بازار فرعی به رقم 1711 میلیارد ریال رسید که در مقایسه با شش ‌ماهه ابتدایی سال گذشته رشدی حدود 137 درصدی را تجربه می‌کند و این میزان از کل ارزش معاملات سال 1395 نیز فراتر رفته است.
همچنین در شش‌ ماه نخست امسال در حالی بخش کشاورزی حدود یک‌سوم ارزش معاملات را به خود اختصاص داده است که سایر محصولات عرضه شده در این بازار در گروه‌های فولاد و ضایعات فولادی، سولفات، مس، پلیمر، آهک، مواد معدنی و... قرار داشت.
همچنین حجم معاملات شش ‌ماه نخست امسال، حدود 121 هزار تن بود که نسبت به مدت مشابه سال گذشته رشد 264 درصدی را تجربه کرده است. میزان کل ارزش معاملات نقدی در این بازار در شش‌ ماهه نخست، 1207 میلیارد ریال و ارزش معاملات سلف 504 میلیارد ریال بوده است.