به گزارش پایگاه خبری «عصر بازار» به نقل از ایران ، ایران در سال‌های نه چندان دور سلطان پسته جهان بود. از قدیمی‌ترین آماری که از گمرک ایران در سال 1284 هجری شمسی در دست است، کشورمان بیش از 300 هزار تن پسته به کشورهای دیگر صادر کرده ، ولی پس از گذشت حدود 110 سال از یکه تازی ایران دراین بازار، شرایط تغییر کرده است. حالا چند سالی است که امریکا جایگاه نخست را در صادرات پسته از ایران ربوده و ما به مقام دوم تنزل کرده‌ایم.
اما این تمام ماجرا نیست، چراکه با تداوم شرایط فعلی چشم‌انداز روشنی در مقابل پسته ایرانی قرار ندارد. اکنون خشکسالی و بحران کم آبی به باغ‌های پسته هجوم آورده و علاوه برمیزان برداشت، کیفیت محصول را نیز کاهش داده است. باغداران برای مقابله با این شرایط عمق چاه‌های آب را بیشتر کرده‌اند، ولی با شور شدن آب، کیفیت پسته ایرانی که یکی از مزیت‌های مهم در بازارهای جهانی به شمار می‌رود نیز در معرض خطر قرارگرفته است به طوری که به گفته‌ محسن جلال‌پور، رئیس انجمن پسته ایران «پسته کرمان تا 10 سال دیگر بیشتر زنده نیست».
از سوی دیگر وجود واسطه‌ها در بازارپسته و تعدد دست‌ها، قیمت این محصول را هم در بازار داخل و هم خارج بالا برده و همین موضوع یکی از دلایل مهم از دست رفتن بخشی از بازارهای جهانی طی سال‌های گذشته بوده است. درحالی که به‌طور میانگین قیمت هر کیلوگرم پسته ایرانی دربازارهای جهانی 60 هزار تومان معادل 15 دلار است، پسته امریکا با قیمتی کمتر از
10 دلار عرضه می‌شود. البته از این قیمت بالا نفع چندانی نصیب پسته کاران کشور، بویژه خرده مالک‌ها نمی‌شود و دلالان با نصف قیمتی که پسته از کشور صادر می‌شود، محصول را از کشاورزان خریداری می‌کنند.
طرحی برای نجات بازارپسته
حال برای رفع این مشکلات و کوتاه کردن دست دلالان و واسطه‌ها که برخی آنها را مافیای بازارپسته می‌نامند، طرحی در دولت یازدهم به تصویب رسید تا برای ایجاد شفافیت و افزایش رقابت، پسته وارد تالاربورس کالای ایران شود. نخستین بار در سفر استانی رئیس دولت یازدهم به استان کرمان، باغداران پسته مشکلات خود را مطرح کردند. به گفته آنها بازار پسته در قبضه عده معدودی قرار دارد که قیمت را تعیین می‌کنند و دراین سازوکار نفعی عاید کشاورز نمی‌شود.
مدیرعامل بورس کالا در گفت‌و‌گو با «ایران» دراین باره گفت: برای حل این مشکلات و اجرایی کردن مصوبه دولت زیرساخت‌های راه‌اندازی بازار پسته در بورس ایجاد شد. حامد سلطانی‌نژاد توضیح داد: پسته محصول خاصی است و علاوه بر استاندارد اصلی، 40 نوع گرید پسته درکشور وجود دارد که تنها نمی‌تواند یکی از این گریدها در بورس عرضه شود.برهمین اساس برای حل مشکلات خاص این محصول و فراهم کردن زمینه ورود آن به بورس، دو راهکار طراحی شد؛ نخستین راهکار گواهی سپرده و قبض انبار است که دراین روش تولیدکننده‌ها، محصول خود را به انبارهای تعیین شده تحویل می‌دهند و رسید می‌گیرند و این رسید در بورس معامله می‌شود.
به گفته وی برای محصولاتی که استاندارد ندارند نیز سیستمی طراحی شده است تا محصول آنها توسط مباشران مورد تأیید، خریداری و جمع‌آوری و در نهایت دربورس عرضه شود. هم‌اکنون این روش‌ها دربورس کالا طراحی و آماده اجراست.
کسانی که زیر قولشان زدند
مدیرعامل بورس کالا با اشاره به اینکه در ابتدا بسیاری از فعالان این حوزه به ما قول همکاری دادند و در همین راستا چندین کارگاه آموزشی برای آنها و کشاورزان برگزار شد، گفت: ولی در ادامه راه برخی از کسانی که قول همکاری داده بودند، زیر قولشان زدند و درمقابل ورود پسته به بورس موضع‌گیری کردند.
وی افزود: متأسفانه برخی با برگزاری جلسات به فعالان بازار پسته گفته‌اند که با بورس کالا همکاری نکنند و دراین زمینه کارشکنی می‌کنند. وی اضافه کرد: مقاومت در برابر این بازار مقاومت در مقابل شفافیت و بازار رقابتی است. به گفته وی در اسفند سال گذشته به صورت نمادین معامله پسته در بورس کالا آغاز شد ولی از آن زمان تاکنون هیچ معامله‌ای صورت نگرفته است.
بازار پسته به نفع واسطه‌ها طراحی شده است
سلطانی‌نژاد با اشاره به اینکه بازار پسته در ایران نه به نفع کشاورز بلکه به نفع واسطه‌ها طراحی شده است، اظهار داشت: همواره تجارت باید در عرصه‌ای شفاف انجام شود تا منافع خریدار و فروشنده به صورت توأمان حفظ شود چرا که اگر این گونه نباشد بازار بتدریج از بین می‌رود و بازارهای جهانی را از دست خواهیم داد.
وی ادامه داد: به‌دلیل کم آبی و بهره‌وری پایین در باغ‌های پسته درصورتی که شرایط تغییر نکند بتدریج باغ‌های پسته یا خشک می‌شود یا تغییر کاربری پیدا خواهد کرد. این مقام مسئول با بیان اینکه بورس کالا تمام زیرساخت‌های لازم برای ورود پسته را آماده کرده است ،هشدار داد: اگر در سال‌های بعد مشکلی برای این بازار به وجود بیابد و کسی گلایه کند حجت را تمام کرده‌ایم.
این مقام مسئول تأکید کرد: در هر صنعتی که عواید آن نصیب تولیدکننده نشود، سرمایه‌گذاری و بهره‌وری در آن کاهش می‌یابد. درحوزه پسته ایران نیز همین اتفاق افتاده و کشاورزان قدرت سرمایه‌گذاری در تولید خود را ندارند. وی تصریح کرد: درکنار سایر عواملی که وجود دارد، ریشه اصلی کاهش سهم ایران در بازارجهانی پسته،  نبود سرمایه‌گذاری مناسب و رشد بهره‌وری به‌عنوان پشتوانه‌های آن بوده است.
زمان از دست می‌رود
مدیرعامل بورس کالای ایران همچنین توضیح داد: هم‌اکنون در اواخر فصل برداشت پسته (مهر و آبان) قرار داریم و پس از آن فروش آغاز خواهد شد. بنابراین زمان محدود است و باید بسرعت مراحل نهایی کار را انجام دهیم. به گفته وی ما با همکاری اتاق‌های بازرگانی، تجار پسته را شناسایی کرده‌ایم. از سوی دیگر انبارهای پسته را در زرند، رفسنجان و دامغان شناسایی و برخی از آنها پذیرش شده‌اند. درصورتی که این انبارها عملیاتی شود و مباشران کار خود را به صورت شفاف شروع کنند واسطه‌ها از این بازار حذف می‌شوند و تجار اصلی و شناسنامه دار کار را به دست می‌گیرند.
تجاری به تعداد انگشتان دست
مدیرعامل بورس کالا درپاسخ به این سؤال که درمجموع بازار پسته در دست چه تعداد تاجر است، گفت: تعداد تاجران پسته در ایران از انگشتان دو دست تجاوز نمی‌کند. وی تأکید کرد: ما هیچ مشکلی با فعالیت تاجران پسته نداریم و اگر فعالیت آنها سالم است می‌توانند وارد بازار شفاف بورس شوند. به گفته وی برخی از این تجار اعتقاد دارند که قیمت پسته در بازارهای جهانی تعیین می‌شود و نیازی به کشف قیمت در بورس نیست این درحالی است که شاید نرخ پسته تحت تأثیر قیمت جهانی باشد ولی اینکه به چه نرخی از کشاورز خریداری می‌شود نیز اهمیت زیادی دارد، چراکه هم‌اکنون قیمت جهانی هیچ تأثیری در درآمد تولید‌کننده ندارد.
بازار 12 هزار میلیارد تومانی
مدیرعامل بورس کالا در ادامه درباره گردش مالی بازارپسته ایران گفت: هم‌اکنون گردش مالی این بازار به 5 تا 6 هزار میلیارد تومان در سال می‌رسد که این ارزش‌گذاری براساس قیمت پایینی است که از کشاورز خریداری می‌شود ولی اگر با نرخ فروش و ارزی که از صادرات حاصل می‌شود محاسبه کنیم این رقم دو تا دو و نیم برابر می‌شود. بدین ترتیب ارزش واقعی این بازار بیش از 12 هزار میلیارد تومان است.
به گزارش «ایران»، براساس آمار گمرک در سال گذشته 636 میلیون دلار پسته صادر شده است که با محاسبه نرخ آزاد دلار، ارزش ریالی آن به بیش از 2 هزار و 500 میلیارد تومان می‌رسد. طبق اعلام مسئولان حدود 70 درصد تولید داخل به بازارهای خارجی صادر می‌شود.
زیرساخت‌های بورس آماده نیست
اسدالله عسگراولادی یکی از فعالان بازارپسته از جمله کسانی است که با عرضه پسته درشرایط فعلی مخالف است. وی درگفت‌و‌گو با «ایران» توضیح داد: پسته محصولی با انواع مختلف است به طوری که دارای پنج نوع اصلی و 25 نوع فرعی است و نرخ آنها بین
2 تا 5 هزار تومان تفاوت دارد، بنابراین نمی‌توان آن را در بورس عرضه کرد.
وی ادامه داد: یکی از مشکلاتی که عرضه پسته در بورس به‌دنبال دارد این است که مشمول مالیات بر ارزش افزوده می‌شود و عرضه‌کنندگان باید
9 درصد مالیات بپردازند که هزینه‌ها را بالا می‌برد. این فعال بازارپسته اضافه کرد: سالانه حدود 200 هزار تن محصول داریم که در 5 تا 6 استان تولید می‌شود و پراکنده است، بنابراین موضوع انبارداری یکی از موانع دیگر ورود پسته به بورس است. علاوه براین با تعیین انبارهای منتخب، هزینه انبارداری نیز به عرضه‌کننده تحمیل می‌شود.
به گفته وی قیمت پسته هم‌اکنون توسط تاجران ایرانی تعیین نمی‌شود و براساس بازارهای جهانی قیمت‌گذاری می‌شود. از سوی دیگر با وجود اینترنت تولیدکننده هر لحظه از قیمت‌های جهانی این محصول باخبر می‌شود.
عسگراولادی با اشاره به اینکه مافیا و واسطه دراین بازار نداریم، اظهارکرد: اکثر تولیدکننده‌ها به صورت مستقیم محصول خود را صادر می‌کنند و بخشی نیز به صورت مشارکتی با تاجران این کار را انجام می‌دهند. به گفته وی عمده تاجران دراستان‌های تولیدکننده فعال هستند و در تهران تنها 5 تا 6 تاجر پسته وجود دارد. وی تأکید کرد: هیچ انحصاری در عرضه پسته نباید وجود داشته باشد. تجربه نیز نشان داده که تعاونی پسته رفسنجان نتوانست بازار را بدرستی مدیریت کند. درمجموع مدیریت بازارپسته صاحب تجربه می‌خواهد. این فعال بازار درپایان افزود: ورود پسته به بورس زیرساخت‌هایی نیاز دارد که قرار است این نیازها را به بورس کالا اعلام کنم. تا زمانی که این زیرساخت‌ها آماده نباشد، امکان عرضه پسته در بورس وجود ندارد.

نیم نگاه
برخی از کسانی که قول همکاری داده بودند، زیر قولشان زدند و درمقابل ورود پسته به بورس موضع‌گیری کردند
مقاومت در برابر این بازار مقاومت در مقابل شفافیت و بازار رقابتی است
در اسفند سال گذشته به صورت نمادین معامله پسته در بورس کالا آغاز شد ولی از آن زمان تاکنون هیچ معامله‌ای صورت نگرفته است
برخی از این تجار اعتقاد دارند که قیمت پسته در بازارهای جهانی تعیین می‌شود و نیازی به کشف قیمت در بورس نیست این درحالی است که شاید نرخ پسته تحت تأثیر قیمت جهانی باشد ولی اینکه به چه نرخی از کشاورز خریداری می‌شود نیز اهمیت زیادی دارد .