عصر بازار- دو سال پیش در هشتم مهرماه سال ۹۴، عرضه اوراق جدید اسناد خزانه اسلامی در فرابورس ایران آغاز شد و در نخستین دور از عرضه این اوراق، ۴۰میلیارد تومان اسناد خزانه در فرابورس روی میز فروش رفت.
به گزارش پایگاه خبری «عصر بازار»، این اوراق شامل 400 هزار برگه به قیمت اسمی 100 هزار تومان برای هر برگه بود که بانک ملی نخستین سری آن را به ارزش 300 میلیارد تومان بابت تسویه بدهی دولت به پیمانکاران وزارت راه و با سررسید 23 اسفند 94 منتشر کرد.
بر این اساس باید گفت اسناد خزانه، در زمره اوراق بهادار با نامی قرار میگیرند که بیانگر تعهد دولتها به بازپرداخت مبلغ اسمی آنها در آینده است. این اسناد از ابزارهای مالی با ماهیت بدهی بوده که بدون کوپن سود منتشر میشود و هدف اصلی آن، تامین کسری بودجه دولتهاست.
در خصوص اسناد خزانه از نوع اسلامی آن نیز باید گفت، اسناد خزانه مرسوم در دنیا توسط دولت به رقمی کمتر از قیمت اسمی به خریداران فروخته شده و از منابع مالی حاصل از فروش، بدهیهای دولت پرداخت میشود اما به دلیل اشکالات فقهی وارد بر این روش، دولت جمهوری اسلامی ایران این اوراق را صادر و به شکل مستقیم به طلبکاران غیردولتی واگذار میکند. دارنده اوراق درصورت نیاز به وجه نقد، این اوراق را در بازار ابزارهای نوین مالی فرابورس ایران به فروش میرساند.
بنابراین اسناد خزانه اسلامی، اوراق بهادار با نامی است که دولت به منظور تسویه بدهیهای خود بابت طرحهای تملک داراییهای سرمایهای با قیمت اسمی و سررسید معین به طلبکاران غیردولتی واگذار میکند.
از سوی دیگر، بزرگترین دغدغه فعالان بازار سرمایه در خصوص اسناد خزانه اسلامی، عدم ایفای تعهدات دولت در زمان سررسید است که برای رفع این نگرانی، دولت به این بدهی اولویتی همردیف حقوق و مزایای کارکنان خود داده و به عنوان بدهی ممتاز دولت درنظر گرفته میشود. خزانهداری کل کشور نیز موظف است پرداخت مبلغ اسمی اسناد خزانه اسلامی را در سررسید اوراق تعهد کند. این تعهدنامه به امضای وزیر امور اقتصادی و دارایی رسیده است از این رو اسناد خزانه اسلامی ریسک نکول نخواهند داشت.
البته اسناد خزانه اسلامی با سایر اوراق بهادار تفاوتهایی نیز دارد که بر این اساس باید گفت، تفاوت عمده این اسناد با سایر اوراق بهادار، در سررسید آن و پرداخت سود است. این اوراق عموما سررسیدی کمتر از یک سال داشته و اغلب سررسیدشان به صورت 4، 13، 26 و 52 هفتهای است. به علاوه این که اسناد خزانه اسلامی بدون سود بوده و هیچگونه پرداخت میان دورهای تحت عنوان سود نخواهند داشت و سرمایهگذاران از تفاوت قیمت خرید اوراق و ارزش اسمی دریافتی آن در سررسید، منتفع خواهند شد و دارندگان اوراق، مبلغ اسمی را در سررسید از دولت دریافت میکنند. همچنین، این اوراق در مقایسه با دیگر ابزارهای بازار پول از درجه نقد شوندگی بیشتری برخوردار است.
به باور کارشناسان، کشف نرخ سود بدون ریسک مورد انتظار بازار در اقتصاد کشور، فراهم آوردن بستر لازم برای توسعه ابزارهای مالی بازار، کمک به سیاستهای پولی و مالی به منظور اعمال سیاستهای بهینه جهت تنظیم و کنترل انتظارات بازار، کمک به حفظ استقلال کشور با استفاده از تامین مالی داخلی دولت و کاهش استقراض بینالمللی، استخراج انتظارات بازار از نرخ سود بدون ریسک با سررسیدهای مختلف و معاف از مالیات بودن درآمدها و معاملات این اوراق از جمله مزایای انتشار اسناد خزانه اسلامی است.
البته اسناد خزانه اسلامی در معرض ریسکهایی هم هست و این اسناد همانند سایر اوراق بهادار براساس مکانیزم عرضه و تقاضا در بازار معامله میشود. بنابراین ممکن است تحت تاثیر ریسک نوسانات قیمتی قرار بگیرد.
در خصوص فرآیند انتشار و فروش اسناد خزانه اسلامی هم میتوان اینگونه اظهار کرد که وزارت امور اقتصادی و دارایی به نمایندگی از دولت، اسناد خزانه اسلامی را از محل ردیف بودجه اختصاص یافته، منتشر میکند. دستگاههای ذیربط نیز بر اساس بودجه اختصاص یافته و اولویتبندی، لیست پیمانکاران طلبکار از دولت را به بانک عامل معرفی خواهند کرد که پس از احراز هویت و دریافت اطلاعات لازم توسط بانک عامل، لیست پیمانکاران به فرابورس ایران اعلام خواهد شد. سپس حداکثر در مدت 10 روز کاری، اطلاعات در سامانه معاملات ثبت شده و پیمانکاران میتوانند نسبت به فروش اسناد خزانه اسلامی در بازار ابزارهای نوین مالی فرابورس ایران اقدام کنند. همچنین پیمانکارانی که برای تامین منابع مالی خود نیاز به وجه مالی داشته باشند، میتوانند اوراق خود را از طریق یکی از کارگزاران عضو فرابورس ایران به قیمت روز در بازار فرابورس ایران به فروش برسانند.
در خصوص چگونگی خرید اسناد خزانه اسلامی هم باید گفت خرید و فروش این اوراق در بازار ابزارهای نوین مالی فرابورس ایران انجام میشود. فرآیند خرید این اسناد تشابه زیادی با سایر اوراق بهادار با درآمد ثابت مانند اوراق مشارکت و انواع صکوک دارد. برای خرید اسناد خزانه اسلامی، کافی است به یکی از کارگزاریهای عضو فرابورس ایران مراجعه کرده و نسبت به تکمیل فرم خرید اوراق بهادار اقدام کرد.
همچنین در صورتی که متقاضی کد بورسی نداشته باشد، میتواند پس از مراجعه به یکی از کارگزاران عضو فرابورس ایران، نسبت به دریافت کد بورسی اقدام کرده و پس از آن برای خرید اسناد خزانه اسلامی به صورت حضوری یا آنلاین اقدام کند.
البته این موضوعات پایان خوش انتشار این اوراق در فرابورس نبوده است؛ چرا که بر اساس آمار از آن زمان تا پایان سال 95 حدود 13 دوره این اوراق منتشر شده که در این مدت رفته رفته به وصلهای ناجور برای بازار سرمایه تبدیل شدند، تا جایی که در سال گذشته به دلیل تاثیر منفی این اوراق بر بازار سرمایه و جلوگیری از حرکت نقدینگی به سمت واحدهای تولیدی، انتشار اوراق جدید در بورس متوقف شد و متولیان بازار سرمایه هم اعلام کردند امکان پذیرهنویسی اوراق
بدهی دولتی از طریق این بازار وجود ندارد و نقل و انتقال بازار بدهی از بازار سرمایه به بازار پول محول خواهد شد.
با این حال هر چند بازار سرمایه از نرخهای مورد معامله "اخزا" ناخشنود بود اما نیاز مبرم پیمانکاران به نقدینگی و عدم تسلط کافی فروشندگان به فعالیتهای بورس و بازار سرمایه در نهایت موجب شد انتشار اسناد خزانه اسلامی متوقف و در مقابل اسنادی تحت عنوان "اسناد خزانه اسلامی بانکی" یا "سخاب" بهصورت خارج از بورس و داخل شبکه بانکی در بازاری غیرمتشکل و غیررسمی منتشر و دادوستد شود.
دلیل خارج از بورس بودن معاملات "سخاب" هم اینگونه اعلام شد که با توجه به حجم بالای اوراق بدهی و اعتقاد بعضی فعالان بازار به تاثیر منفی انتشار این اوراق بدهی بر ارزش معاملات، سازمان بورس از پذیرش این اوراق در بازار ممانعت کرده و معاملات ثانویه به بانک ملی ارجاع شده است. بدین منظور از 24 تیر امسال نیز پیرو مجوز بانک مرکزی و دستورالعمل بانک ملی، نقل و انتقال سخاب در داخل شعبه منتشر کننده اوراق مجاز اعلام شد.
البته این موضوع پایان حاشیههای سخاب برای بازار سرمایه نیست؛ چرا که برخی کارشناسان بر این باورند این روزها این اوراق دچار سفتهبازی شده است و غفلت و تعلل بازار سرمایه نسبت به این موضوع نیز موجب شده تا بانک مرکزی این اوراق را در خارج از بورس منتشر و بازار ثانویه آن را هم در برخی بانکهای دولتی راهاندازی کند.
از این رو چندی پیش مدیرکل مدیریت بدهیها و تعهدات عمومی دولت با اشاره به نبود سازوکار مشخص و متشکل برای معامله اسناد خزانه اسلامی بانکی(سخاب) گفت: متاسفانه این اوراق به دلیل ممانعت سازمان بورس، تاکنون اجازه معامله در بازار سرمایه را به صورت رسمی و شفاف نیافته است و تا زمانی که در بازار سرمایه خرید و فروش ثانویه اسناد خزانه اسلامی بانکی انجام نشود، این مسائل به قوت خود باقی خواهند ماند.
در پی این حواشی نیز بانک مرکزی در مرداد امسال با صدور اطلاعیهای تمام بانکها و موسسات مجاز کشور را مکلف کرد تا از معامله ثانویه اوراق بهادار در بورس خودداری کنند و اعلام کرد طبق هماهنگی صورت گرفته با سازمان بورس واوراق بهادار در اجرای مفاد ماده 26 قانون رفع موانع تولید رقابت پذیر و ارتقای مالی کشور، بند «الف» و تبصره ذیل بند «ب» ماده 10 قانون برنامه ششم توسعه و بندهای «الف» و«ب» ماده 36 قانون احکام دائمی برنامههای توسعه کشور، مقرر گردیده است کلیه معاملات ثانویه اوراق مشارکت و سایر اوراق بهادار اسلامی (صکوک) از قبیل اوراق مرابحه و اسناد خزانه اسلامی صرفا در بازارهای متشکل اوراق بهادر تحت نظارت سازمان بورس و با رعایت مقررات این بازارها صورت پذیرد. همچنین بانک ها و موسسات اعتباری مجاز به انجام معاملات ثانویه هیچ یک از انواع اوراق مالی اسلامی در خارج از بازارهای فوق نمیباشند.
در مجموع باید گفت، در حالی این روزها عرضه اولیه نخستین مرحله اسناد خزانه اسلامی در فرابوس به دو سالگی رسیده است که نگاهی به تجربه جهانی در خصوص انتشار این اوراق نشان میدهد در دنیا دولتها اوراق خزانه را با رقمهای بسیار بالا منتشر میکنند و انتشار این اوراق یک راهکار بسیار مناسب برای تامین مالی از طریق بورس است. به علاوه این که این اوراق عموما بهعنوان کم ریسکترین اوراق مبادله شده در بازارهای جهانی شناخته میشود و میتواند یک منبع مناسب برای تامین مالی فعالیتهای عمرانی دولتها از طریق بازار سرمایه به شمار آید.