عصر بازار- طرح سهام عدالت از زمان ریاستجمهوری آقای خاتمی و به عبارتی در دولت هشتم کلید خورد. در آن زمان این طرح، آیین افزایش ثروت خانوارهای ایرانی نام داشت و سپس در دولت نهم به سهام عدالت تغییر نام داد.
به گزارش پایگاه خبری « عصر بازار» ، طبق این طرح قرار بود که به 6 دهک پایین جامعه، سهام شرکتهای سرمایهپذیر جامعه اعطاء شود. بنابراین 60 شرکت برای این کار انتخاب شدند. البته قرار بود که در فرآیند انتخاب این شرکتها، فاکتور سود ده بودن در اولویت انتخاب باشد، اما در عمل این اتفاق رخ نداد. هم اکنون شرکتهایی در ذیل سهام عدالت حضور دارند که در این 10 سال، حتی یک ریال سود پرداخت نکردند. اکنون مهلت 10 ساله آزادسازی سهام عدالت به پایان رسیده و موعد تقسیم سود و آزادسازی این سهام است. برای بررسی وضعیت گذشته، حال و آینده سهام عدالت گفتوگوی مفصلی با سید جعفر سبحانی، مشاور رئیس سازمان خصوصی سازی انجام شدهاست. در ادامه داستان سهام عدالت از آغاز تا آزادسازی را از زبان سبحانی میخوانید.
آغازاعتدال ثروت
هدف توزیع سهام عدالت، توزیع سهام 60 شرکت مذکور بین 6 دهک پایین جامعه بود. قرار و مدارها بر این اساس بود که 6 دهک پایین جامعه با مکانیزم کاملا علمی انتخاب شوند، اما در عمل، امکان انتخاب علمی این گروهها وجود نداشت. به واقع هم کار سختی بود که بتوانند از بین 80 میلیون نفر جمعیت، 50 میلیون نفر را انتخاب کنند. بنابراین به جای انتخاب مشمولینی که استحقاق دریافت سهام را دارند، گروههای شغلی به عنوان مبنا قرار گرفت. در این برهه قانونگذار 18 گروه شغلی را تعریف کرد. کارمندان دولت، نیروهای مسلح، روستاییان و عشایر، مددجویان کمیته امداد و بهزیستی و ... تحت عنوان 18 گروه مشمول انتخاب شدند. هر یک از مشمولین این گروهها، خانوادهای داشت که با میانگین خانواده 4 نفری، 49 میلیون نفر دارندگان فعلی سهام عدالت را تشکیل دادند.
مکانیزم سهام عدالت بر این اساس بود هر یک از مشمولین، یک میلیون تومان سهام داشتهباشد. این موضوع به منزله دادن پول به افراد نبود، اما در دولتهای نهم و دهم شفاف سازی و فرهنگسازی مناسب برای این موضوع انجام نشد، بلکه به صورت کلی مطرح شد و شفافیت و اهمیت این موضوع ملی بیان کامل را در میان رسانهها به دنبال نداشت. این موضوع باعث شدهاست که هرچقدر امروز توضیحات شفاف و مکمل از سوی دولت و سازمان خصوصیسازی مطرح میشود، بازهم شائبه در بین افکار عمومی وجود داشتهباشد.
سود خلاف
برنامهریزی برای عملکرد سهام عدالت بر این اساس بود که در مدت زمان 10 سال، سود 60 شرکت گرفته شود و به خزانه واریز شود تا بفهمیم بعد از 10 سال، چه مقدار از یک میلیون تومان تادیه شده است. در سالهای 87 و 88 به دلیل رفتارهای خاص دولتمردان وقت، به عده ای از مردم سود دادند که کار خلافی بود. در واقع طبق قانون، زمانی میتوان سود پرداخت کرد که مدت 10 ساله تمام شده و ارزش سهام تادیه شدهباشد. این کار به اندازهای نامناسب بود که مجلس آن زمان اعتراض کرد و قانونی گذاشت که دولت دیگر حق ندارد قبل از پایان 10 سال، سود تقسیم کند.
همچنین قانونگذار پیشبینی کردهاست که بعد از 10 سال، سازمان خصوصیسازی مسئولیت وصول اقساط سهام واگذار شده و واریز بر خزانه را بر عهدهدارد. چنانچه سود دریافتی در هر سال تفاوت نکند، در سال بعدی باید تسویه شود.
همچنین عنوان شده بود که اگر در پایان دوره تقسیط (پایان دوره 10 ساله) بهای سهام مورد واگذاری به طور کامل تسویه نشدهباشد، خریداران مکلفند تا حداکثر مدت 6 ماه راسا نسبت به پرداخت بدهی اقدام کنند.
اگر در آن زمان این بند به درستی برای مردم توضیح داده میشد، اکنون مردم توقع منطقی داشتند. در واقع میدانستند با توجه به این که پولی برای سهام عدالت پرداخت نکردند، همچنین بخشش و هبه هم انجام نشده و اکنون ارزش 530 هزار تومانی، ارزش واقعی سهام آنهاست.
البته در سال 94 بند تکلف مشمولین برای تسویه حساب ارزش سهام تعدیل شد و به صورت داطلبانه عرضه شد. در واقع بیان شد که مشمولین میتوانند به صورت داوطلبانه نسبت به تسویه حساب باقی مانده ارزش سهام اقدام کنند.
سوت پایان
طرح واگذاری سهام عدالت از سال 85 آغاز شد و مدت 10 ساله آن در سال 94 به پایان میرسد.
روند اخذ سود از شرکتها فرآیندی زمان بر دارد. با توجه به این که سال مالی اکثر شرکتها 30 اسفند است، مجامع آنها تا پایان تیر برگزار میشود و رقم سود تقسیمی در مجمع شرکتها مشخص میشود. همچنین طبق قانون تجارت، شرکتها 8 ماه فرصت برای پرداخت سود دارند که اکثر شرکتها در پایان زمان قانونی، اقدام به توزیع سود میکنند. بنابراین دریافت سود سال 94، تا اواخر سال 95 زمان میبرد. زیرا مجامع سال 94 تا تیرماه سال 95 برگزار شده ومدت 8 ماهه تقسیم سود، به روزهای پایانی سال 95 موکول شدهاست.
پس از پایان این دوره و طبق قانون به مشمولین صورت حساب دادیم. این اتفاق در روز 17 اسفند 95 تحت عنوان مراسم رونمایی از سهام عدالت برگزار شد.پس از این مراسم، مشمولین میتوانستند به سامانه سهام عدالت مراجعهکنند و صورت حساب خود را مشاهده کنند.
در این صورت حساب در ابتدا عدد 1 میلیون تومان وارد شده است. پس از آن ستونی قرار دارد که مشخص کرده در این سالها چقدر سود به سهام عدالت تعلق گرفتهاست. این عدد برای همه افراد عدد یکسان 532 هزار تومان است.
ستون بعدی مربوط به این است که در این 10 سال به نیابت از مشمولین چه میزان سود از شرکتها گرفته شده و به حساب خزانه واریز شده است که نشان میدهد در این سالها نزدیک به 24 هزار میلیارد تومان سود گرفته شد.
در مدت زمان 7 ساله از سال85 تا 92 که دولت نهم و دهم متصدی این امر بود، حدود 6 هزار میلیارد تومان سود گرفته شد. اگر دولت یازدهم نیز در همین روند سود دریافتی را وارد خزانه میکرد، باتوجه به سهم 3 ساله ما، باید تنها 3 هزار میلیارد تومان سود جذب میکردیم و اکنون تنها 9 هزار میلیارد تومان سود داشتیم که تقسیم آن به جمعیت مشمولین به جای عدد 532 هزار تومان، به رقمی حدود 200 هزار تومان میرسید.اما انضباط مالی دولت یازدهم باعث شد که در زمان 3 سال تصدی گر در حوزه سهام عدالت، 3 برابر بیشتر از 7 سال دولتهای نهم و دهم، سود جذب کنیم.
برای نیل به این هدف، در ابتدای کار دولت یازدهم، سازمان خصوصیسازی باهمکاری قوه قضائیه نسبت به ایجاد کمیته وصول مطالبات اقدام کرد که در این امر، سازمانامورمالیاتی و سایر نهادهای مرتبط نیز حسن همکاری داشتند. در ابتدای کار دولت یازدهم، حدود 6 هزار میلیارد تومان سود از شرکتها طلب داشتیم که پرداخت نمیکردند. این کمیته چندین ماه به صورت مستمر کار کرد و این رقم را به زیر 500 میلیارد تومان رساند.
در نتیجه این اقدامات، حدود 24 هزار میلیارد تومان در مدت 10 سال اخذ شد که سه چهارم در دولت یازدهم و یک چهارم در دولت های نهم و دهم جمع شده است.
بنابراین 532 هزار تومان از رقم 1 میلیون تومان تادیه شد.
ما به موجب قانون مکلف بودیم تا به مشمولین اعلام کنیم که 6 ماه فرصت برای تکمیل ارزش سهام خود دارند. اگر این موضوع داوطلبانه قید نمی شد، مشمولین فکر می کردند که تحت فشار قرار گرفتند. اما سازمان خصوصیسازی با توجه به وظیفه خود و بر اساس قانون این مهلت را به مشمولین داد که در پایان شهریور 96 این مهلت به پایان میرسد.
البته در این مدت حدود 7 میلیارد تومان از طرف مشمولین برای تکمیل ارزش سهام پرداخت شدهاست. 7 میلیارد تومان نسبت به 24 هزار میلیارد تومان، کمتر از 1 درصد است. البته توصیه میکردیم که اگر این کار را انجام بدهند، به نفع خودشان است. زیرا ارزش گذاری سهام در سال 85 انجام شده و اکنون حدود 2 برابر شده است.
بنابراین فاز اول ساماندهی سهام عدالت از نیمه اسفند 95 آغاز شد و تا پایان شهوریور ماه سال جاری ادامه دارد. در این زمان، امکان تادیه و رساندن ارزش سهام به یک میلیون تومان برای مشمولین وجود داشت. مدت انجام این عملیات در پایان شهریور، به طور کامل به پایان میرسد و دیگر امکان وارز وجه وجود ندارد. همچنین از مشمولین خواستهایم که شماره شبا خود را در سامانه ثبت کنند. زیرا از این زمان به بعد، نمی توانیم سود دریافتی از شرکت ها را حساب خزانه ببریم، بلکه باید بین مشمولین توزیع شود، زیرا مهلت 10 ساله به پایان رسیده است.
روی خوش سود
فاز دوم که مربوط به پرداخت سود به سهامداران است، از 30 فروردین 96 آغاز شد. تاکنون حدود 32 میلیون نفر از مشمولین شماره شبا خود را در سامانه وارد کردند.
برای گرفتن شماره شبا لازم بود که با تمام بانکهای عامل وارد گفتوگو شویم. شماره شبا، شماره مختص به هر فرد در سیستم بانکی است. برای این که از درست بودن شماره شبا مطمئن شویم، مهلت 15 روزه به مشمولین دادیم که بعد از 15 روز به سامانه مراجعه کنند و در صورت درست بودن، تایید را دریافت کنند. اگر هم شماره شبا نادرست بود، علاوه بر اعلام آن در سامانه، به صورت پیامکی هم به مشمولین اطلاع رسانی میشد که شماره شبا جدید بیاورند.
شماره شبا در دو حالت میتواند ایراد داشته باشد. ممکن است متعلق به مشمول نباشد و یا مسدود شده باشد. در صورت مسدود بودن شماره شبا، مشمول باید به بانک مربوطه مراجعه کند و شماره شبا جدید بگیرد.
بنابراین از ابتدای مهرماه به صورت مرحلهای با توجه به میزان اخذ سود از شرکتها سودها را واریز میکنیم.
دلیل مرحله ای بودن این پرداخت، این است که شرکتها کم کم سودها را پرداخت میکنند. بنابراین به دلیل این که نمیتوانیم سود دریافتی را در حساب خزانه نگهداری کنیم، باید وقتی که به عدد قابل توجهی میرسد تقسیم سود انجام شود. اکنون که سال 96 از نیمه گذشته، سودهای مصوب سال 95 در حال اخذ است. در این مرحله حدود 350 میلیارد تومان دریافت شده واز ابتدای مهرماه توزیع سود انجام می شود.
یکی از مهمترین شرکتهایی که هنوز مجمع آن برگزار نشده است، هلدینگ خلیج فارس است. (سال مالی این شرکت 31 شهریور است)بر اساس سود 2 سال قبل و گفتوگویی که با مدیرعامل این شرکت داشتیم، پیشبینی میکنیم که این شرکت 700 میلیارد سودسازی داشتهباشد.
در نتیجه احتمالا برای سال 95، حدود4 هزار میلیارد تومان سود مصوب اخذ خواهیم کرد که البته با سود دریافتی متفاوت است. ممکن است که شرکتها علاقه داشت باشند از سود مصوب خود افزایش سرمایه بدهند. در این صورت ما یا باید با این تصمیم افزایش سرمایه موافقت کنیم که اگر موافقت کنیم از این سود کم میشود و اگر موافقت نکنیم، ارزش سهام سهامداران خرد کم میشود. اگر سهام عدالت در شرکتی بیش از 50 درصد سهم داشته می توانیم پیشنهاد افزایش سرمایه را نپذیریم. اما در شرکتهایی که سهام عدالت کمتر از یک کرسی هیئت مدیره دارد، معمولا باید با افزایش سرمایه موافقت کنیم. بنابراین پیشبینی میشود که از این مبلغ 4 هزار میلیارد تومان، حدود 500 میلیارد تومان باید به افزایش سرمایه تخصیص یابد. از مبلغ باقی مانده، هنگامی که بین مشمولین تقسیبم شود، به مشمولینی که جزو 2 دهک پایینی جامعه هستند، سود کامل تعلق میگیرد. زیرا مددجویان کمیته امداد و بهزیستی، تخفیف 50 درصدی داشتند که دارایی آنها یک میلیون تومان است.
همچنین افرادی که باقیمانده اقساط خود را تا پایان اسفند 95 به سقف رس اندهباشندنیز سود کامل دریافت میکنند. تخمین سازمان خصوصی برای مبلغ سود کامل رقمی حدود 130 تا 150 هزار تومان است.
سایر گروه ها به تناسب ارزش سهامی که دارند، سود به آنها تعلق می گیرند.
در واقع کسانی که ارزش سهام آن ها تا 500 هزار تومان تادیه شده باشد، نیمی از سود را دریافت میکنند. به هر حال تلاش می کنیم که در 3 تا 4 مرحله به تناسب سودی که از شرکت ها میگیریم، واریز سود را نیز انجام دهیم.
فقر فرهنگ سهامداری
یکی از اهداف سهام عدالت، فرهنگسازی سهامداری بود. اما متاسفانه در فرآیند ترویج فرهنگ، عملکرد مناسبی وجود ندارد. اکنون فعالیتهای فرهنگی در قالب فیلم، برگزاری همایشها، فراخوان مقاله و پایاننامههای دانشجویی، ایجاد مسابقات فرهنگی و افزودن واحد درسی به کتب درسی آموزش و پرورش در حال پیگیری و انجام است.
فرهنگسازی سهام عدالت از سال 85 همراه با آغاز طرح باید آغاز میشد. اگر اکنون سهام آزادسازی شود، همه مردم نباید به فروش سهام اقدام کنند. زیرا نظم بازار به هم می ریزد. هرچند پیشبینی ما از رفتار مالی مردم متفاوت است، اما سعی داریم با استفاده از ابزارهای فرهنگ سازی از فروش ناگهانی سهام پس از آزادسازی جلوگیری کنیم.
آزاد سازی در انتظار رای خانه ملت
فاز سوم نیاز به مصوباتی از مجلس و هیئت دولت دارد. در این 3 سال، مفاد آئین نامه را مورد بررسی قرار دادیم. کار کارشناسی زیادی انجام شده است و برای این که از تبعیض سهام شرکتها بین مردم جلوگیری شود، پیشنهاد دادیم که صندوقهای قابل معامله برای مدیریت سهام پس از آزادسازی تشکیل شوند. در واقع همه سهام در یک صندوق باشند و سهام عدالت به صورت واحدهای صندوق واگذار شود. در طرحی که اکنون ارائه شده واحدهای تخصصی کشاورزی، صنعتی و ... دیده شده و انتظار داریم که این موضوع از سوی دولت به مجلس برود و پس از تایید مجلس به صورت مصوبه ابلاغ شود. طبق زمان بندی این فرآیند باید تا اوایل سال آینده رخ بدهد. اما جزئیات عملکرد این صندوقها و تصویب آن، پس از چکش کاری در مجلس مشخص خواهد شد.