عصر بازار- امروزه صندوق های سرمایه گذاری به عنوان یکی از گزینههای پیشگام سرمایهگذاری در بازارهای مالی دنیا شناخته می شوند.
به گزارش پایگاه خبری «عصر بازار» ،در کشور ایران نیز ده سال از عمر صندوق های سرمایهگذاری میگذرد و تمایل سرمایهگذاران به صندوقها به تدریج در حال افزایش است و انتظار می رود همانند کشور های پیشرفته با افزایش گرایش جامعه به سرمایه گذاری غیرمستقیم در بازارهای مالی، صندوقهای سرمایهگذاری بیشتر از گذشته با اقبال مواجه شوند. نکته حائز اهمیت درباره صندوقهای سرمایهگذاری این است که باوجود تعدد و تنوع آنها هنوز نشانههایی از توسعه رقابتی صندوقها و افزایش نفوذ آن در آحاد جامعه دیده نمیشود.
در همین خصوص هفتهنامه «بازار امروز» گفتوگوی ویژهای با «محمد صدرائی» مدیرعامل شرکت سبدگردان آسمان به عنوان یکی از موفقترین مدیران صندوقهای سرمایهگذاری داشته است تا به موضوع چالشهای توسعه صندوقهای سرمایهگذاری در کشور بپردازد.
- وضعیت صنعت صندوقهای سرمایهگذاری و اقبال نسبت به این حوزه را چطور ارزیابی میکنید؟
برای ارزیابی توسعه مبتنی بر رقابت صندوق های سرمایه گذاری و بررسی میزان اقبال به این روش از سرمایه گذاری در کشور، خالی از لطف نیست که نگاهی گذرا به آمار منتشرشده از سوی سازمان بورس و اوراق بهادار در این ارتباط بیاندازیم. مطابق با آخرین گزارش مندرج در سایت سبا در پایان خردادماه 1396 حجم کل منابع موجود در 176 صندوق سرمایهگذاری دارای مجوز و فعال بالغ بر 132 هزار میلیارد و 330 میلیارد تومان بوده است که از این مقدار، 129 هزار میلیارد و 821 میلیارد تومان در 62 صندوق بادرآمد ثابت، 778 میلیارد تومان در 18 صندوق مختلط و بیشتر از 1.738 میلیارد تومان در 96 صندوق در سهام سرمایهگذاری شده است. واضح است که بیش از 98 درصد از منابع موجود در صندوق ها اختصاص به عملکرد صندوق های بادرآمد ثابت در جذب منابع دارد و کمتر از دو درصد از این منابع ناشی از عملکرد سایر انواع صندوق ها در جذب منابع بوده است.
همچنین به نقل از همین گزارش در پایان خردادماه 1396 تعداد کل سرمایهگذاران در صندوق های سرمایه گذاری حدود دو میلیون و بیست هزار نفر است که از این تعداد دو میلیون نفر در صندوق های بادرآمد ثابت سرمایه گذاری کردهاند و سهم سرمایه گذاران سایر صندوق ها کمتر از 20 هزار نفر است؛ بنابراین روشن است که پدیده صندوق های سرمایه گذاری با درآمد ثابت طی چند سال اخیر و نقش آنها در جذب منابع غیرقابل انکار است. هرچند این تراکم منابع در یک ابزار خاص لزوماً برای کل بازار سرمایه مناسب نیست و میتواند در شرایط ویژه مخاطره آفرین باشد که البته حتماً مقامات بازار این مسأله را در نظر دارند.
- چرا با وجود تعدد و تنوع صندوق های سرمایه گذاری و رشد اقبال عموم به سرمایه گذاری در صندوق های سرمایهگذاری در دهه گذشته، هنوز شاهد توسعه رقابتی صندوق ها نیستیم؟
برای بررسی موضوع رقابت در میان صندوق های سرمایه گذاری لازم است مفروضاتی که با تحقق آنها رقابت شکل می گیرد، در نظر گرفته شود؛ اگر فرض کنیم که در یک مدل ساده قصد داریم رقابت در ارائه خدمات سرمایه گذاری توسط صندوق های سرمایهگذاری را بررسی کنیم، آنگاه همان طور که در مباحث اقتصادی متداول است، رقابت با منظومه ای از ویژگیها توضیح داده میشود. این ویژگیها عبارت است از تعداد زیاد و مشابه سرمایه گذاران، تعداد زیاد و مشابه صندوق های سرمایه گذاری، حفظ حقوق مالکیت طرفین، وجود اطلاعات متقارن، شفاف و در دسترس عموم و هزینه های اندک ورود و خروج برای طرفین یا همان هزینه مبادله کم، در واقع آرایش هر یک از این مفروضات و نقصان یا رجحان هریک میتواند شرایط رقابتی یا شبه رقابتی تا انحصار را پدید آورد.
روشن است که در حال حاضر هرچند تعدد صندوق ها و تا حدودی تعداد سرمایه گذاران نوید تحقق برخی از ویژگیهای رقابت را میدهد، اما باید بررسی شود که جهت تحقق فضای رقابتی در طرف سرمایه گذار تا چه حد حقوق مالکیت سرمایه گذار بر اساس مقررات از تعدی در مواردی نظیر نفوذ یا کنترل قابل ملاحظه یا تضاد منافع ذینفعان مصون و محفوظ است؟ تا چه حد سازوکارهای در دسترس عموم جهت آگاهی و مقایسه عملکرد صندوق ها تعبیه شده و وجود دارد؟ اطلاعات منتشره از صندوق ها تا چه حد مطابق با واقعیت است؟ ورود و خروج یک سرمایهگذار از صندوق چه با هزینه هایی مواجه است؟ به همین منوال در طرف صندوق های سرمایه گذاری مسأله حقوق مالکیت در ارتباط با قانون تجارت و قانون مالیات های مستقیم چگونه است؟ برای ورود یک صندوق جدید به بازار به مثابه راه اندازی و تأسیس آنچه زمان و مقدوراتی مصروف می شود؟ خروج یک صندوق و تسویه آن به چه شکل انجام می شود؟ و سؤالاتی از این دست است که پاسخ آن ناظر بر بستر فعالیت و کسبوکار صندوق های سرمایه گذاری است و در واقع درجه رقابتی بودن فضای حاکم را نشان میدهد.
- میتوانید به چند نمونه از موانع پیشروی صندوقهای سرمایهگذاری اشاره کنید؟
از مسائلی که در روزمرگی صندوق ها مانع استقرار رقابت است، می توان به مسأله ابهام ماهیت صندوق های سرمایه گذاری در قانون تجارت اشاره کرد که متولی آن اداره ثبت شرکت هاست. این نهاد، فرآیندهای تأسیس، ثبت تغییرات و مجامع صندوق ها را عموماً با مشکل مواجه می کند. دیگر موضوع مهم به مسأله معافیت مالیاتی درآمدهای صندوق ها برمیگردد؛ باوجود درج آن در ماده 143 مکرر مالیات های مستقیم، احقاق آن یک چالش جدی مدیران صندوق ها با سازمان امور مالیاتی کل کشور است. این دست چالش ها که بخش عمده ای از آن مربوط به خارج از بازار سرمایه است، موجب مشغله مدیران صندوق ها شده است و آنها را از توسعه مبتنی بر رقابت باز می دارد. شاید یک راه حل مناسب، تأسیس یک تشکل خود انتظام صنفی با عضویت تمامی صندوق¬هاست.
- موانع پیشروی جذب عموم در صندوقهای سرمایهگذاری چه هستند؟
یک مسأله حیاتی در جذب منابع و سرمایه گذار در صندوق ها کیفیت جریان آگاهی است؛ این خود شامل دو بخش است، اول شناخت صندوق های سرمایه گذاری به عنوان یک ابزار امن و شفاف برای سرمایه گذاری توسط سرمایه گذار و دوم قابلیت ارائه اطلاعات دقیق و مقایسه ای برای کمک به تصمیم گیری سرمایه گذار. همانطور که گفتیم، در حال حاضر تنها حدود دو میلیون نفر در صندوقهای سرمایهگذاری اقدام به سرمایهگذاری کردهاند؛ این موضوع گویای آن است که بخش عمدهای از جامعه صندوقها را به عنوان یک ابزار سرمایهگذاری نمی شناسند، در حالی که در دنیا بیش از 60 درصد پساندازهای خانوارها در صندوقهای سرمایهگذاری قرار میگیرد.
از سوی دیگر آن دسته از افراد که صندوقها را به عنوان یک ابزار مهم سرمایهگذاری میشناسند، امکانات لازم برای بررسی دقیق و مقایسه ای اطلاعات صندوق های موجود را ندارند؛ از این رو، عموماً با مشورت غیرحرفه ای از آشنایان خود دچار پدیده کژگزینی می شوند که ریشه در عدم تقارن اطلاعاتی و تصمیم گیری بر اساس اطلاعات ناسره دارد. هرچند لازم است مقامات بازار سرمایه نسبت به چنین مواردی در تعیین و تبیین استراتژی های توسعه ای بازار سرمایه دقت نظر داشته باشند، اما یک پیشنهاد برای حل مسأله، هدایت شرکت های مشاور سرمایه گذاری به نقش اصلی خود است. این شرکت ها می توانند به جای تأکید بر تولید محصول و ارائه خدمات خود، به عرضه خدمات سرمایه گذاری سایر نهادهای مالی در ارتباط با سرمایه گذاران بپردازند؛ به این معنا که از طریق ایجاد پلتفرمهای مناسب مشاوره با قابلیت دسترسی همگانی، نقش فروش واحدهای صندوق های سرمایه گذاری موجود را در قبال دریافت کارمزد فروش از صندوق مذکور به عهده گیرند؛ به این نحو تراکم وظایف و مسئولیت ها در زنجیره ارائه خدمات سرمایه گذاری از رکن مدیر صندوق کاسته شده و بازار سرمایه یک گام به سمت تخصص پیش می رود.