عصر بازار: مسئولیت اجتماعی شرکتها به ظهور جنبشی اشاره دارد که به دنبال وارد کردن فاکتورهای محیطی و اجتماعی در تصمیمات تجاری شرکتها، استراتژی تجاری و حسابداری با هدف افزایش عملکرد اجتماعی و محیطی در کنار ابعاد اقتصادی ایجاد شده است. در حالی که واژه مسئولیت اجتماعی و به ویژه پایداری شرکتها شاید برای دنیای شرکتها نسبتاً جدید بهنظر برسد، اما واقعیت این است که مفاهیم مذکور همگام با توسعههای اجتماعی، سیاسی و کسب و کار تکامل یافته و این روند ادامه خواهد داشت.
به گزارش پایگاه خبری «عصر خودرو»، با توجه به فروپاشی و رسوایی مالی برخی شرکتها از جمله انرون در اوایل قرن 21، بحث درخصوص جایگاه مسئولیت اجتماعی و پایداری شرکتها در اقتصاد جهانی و بهخصوص شرکتهای بینالمللی برای بهبود شرایط محیطی و اجتماعی افزایش یافته است. همگام با توسعه تجارت جهانی، ادبیات اخیر حرکت در مسیر افشاء بیشتر در سطح بینالمللی را نشان میدهد. در قرن جدید، مقایسه درک ملل از مسئولیت اجتماعی شرکتها و نقش واحدهای تجاری در جامعه بسط یافته است و توسعه بینالمللی قابلملاحظهای در جنبش مسئولیت اجتماعی و پایداری شرکتها در این قرن رخ داده است؛ ضمن آنکه توجه به حقوق انسانی، اجتماعی و محیطی بسیار مورد توجه قرار گرفته و این توسعه در تکامل ادبیات مسئولیت اجتماعی شرکتها به وضوح قابل مشاهده است. خبرنگار "بازار امروز" در گفتوگو با دکتر قدرتاله برزگر، استادیار گروه حسابداری دانشگاه مازندران و مشاور سرمایهگذاری به تفسیر این موضوع پرداخته است.
چشمانداز مسئولیت اجتماعی شرکتها چیست؟
مسئولیت اجتماعی شرکتها در کل به دو مقوله "مسئولیت برای ایجاد ارزش در ابعاد اقتصادی، اجتماعی و محیطی" و "پاسخگویی شفاف به تقاضاهای ذینفعان" اشاره دارد.
چه ضرورتهایی برای گزارشگری پایداری شرکتها در ایران وجود دارد؟
امروزه، مدیران شرکتها با وظیفه پویا و چالش برانگیز برای بهکارگیری استانداردهای اخلاقی- اجتماعی برای مسئول بودن در قبال اعمال تجاری مواجهاند. افزایش فشار برای مسئولیت اجتماعی یکی از مهمترین چالشهای تجاری برای شرکتها محسوب میشود. شرکتها، بهخصوص آنهایی که در بازارهای جهانی فعالیت دارند، در حالی که حداکثر کردن ارزش سهامداران را دنبال میکنند، بیش از پیش ملزم به ایجاد تعادل و توازن عناصر اجتماعی، اقتصادی و محیطی تجاریشان هستند. در هزاره جدید مسئولیت اجتماعی و پایداری شرکتها نقش و جایگاه برجسته و بالایی را در حوزه آکادمیک به دست آورده است. از آنجا که مفهوم توسعه پایدار به چالشی برای نگرش کلاسیک ارزش سهامداران در واحدهای تجاری و نقش آنها در جامعه تبدیل شده، اکنون شرکتها برای اثرات اعمال و فعالیتهایشان بر محیط و جامعه متعهد و مسئول هستند، به گونهای که توسعه پایدار به عنوان یک بخش ذاتی در ادبیات تجاری تلقی میشود و روشهای متفاوتی برای در نظر گرفتن و توجه به ابعاد پایداری در واحدهای تجاری وجود دارد. همچنین، دولتها و سازمانهای دولتی به طور روزافزون به دنبال افزایش شفافیت و پاسخگویی درباره عملیات روزمره شرکتها و اثرات عملیاتشان روی جامعه هستند. بنابراین، دولتها به مسئولیت شرکتی به دلیل توانایی آن در تقویت توسعه پایدار و همه جانبه، افزایش رقابتپذیری ملی، جذب سرمایهگذاری خارجی و بهبود محیط کسب و کار به عنوان موضوعی مرتبط با حوزه سیاستگذاری عمومی مینگرند. این مفهوم، موضوعی است که هماکنون در کشورهای توسعهیافته و کشورهایی با اقتصاد باز به شدت از سوی تمامی بازیگران مثل حکومتها، شرکتها، جامعهمدنی، سازمانهای بینالمللی و مراکز علمی دنبال میشود به گونهای که شرکتها، مسئولیت اجتماعی شرکتی را نوعی استراتژی تجاری میبینند که باعث میشود در فضای به شدت رقابتی، بر اعتبارشان افزوده شود و سهمشان در بازار فزونی یابد و حتی رشد و تاثیر گسترش مفهوم مسئولیت اجتماعی شرکتی منجر به افزایش درخواست از دولتها برای منظم کردن رفتار اجتماعی شرکتها میشود.
اما در ایران به عنوان یک کشور در حال توسعه با رویکرد توسعه پایدار براساس قانون اساسی، سیاستهای کلی سند چشمانداز 1404 و برنامه پنجم توسعه اقتصادی و اجتماعی و فرآیند خصوصیسازی شاهد تغییرات و تحولات زیادی هستیم. در کنار تغییرات ساختار مالی، تغییر در محیط نظارتی(تصویب قانون حمایت از مصرفکننده و... )، تغییر در ساختارهای سازمانی (ظهور سازمانهای شبکهای)، تغییر در محیط رقابتی(جهانی شدن مقررات تجاری)، تغییر در بازار سرمایه (رشد بازارها و نهادهای مالی و... )، تغییر در محیط کار (دانشمحور شدن محیط کسب و کار) و... رخ داده است. از این رو، دولت و نهادهای مقرراتگذار و حرفهای فعال در حوزه گزارشگری شرکتها باید نقش موثر و تنظیمگر خود را ایفا کنند و در ایران نیز این موضوع باید در دستور کار قرار گیرد. در ایران مفهوم مسئولیت اجتماعی و پایندگی شرکتها مفهومی نسبتاً نو و تازه است و نیاز به آموزش و مطالعات بیشتر کاملاً ضروری است. از طرف دیگر، اگرچه اکثر شرکتها امروزه معتقدند که باید به مسئولیتهای اجتماعی و محیطی با رویکرد توسعه پایدار توجه داشته باشند، دامنه و مرزهای گزارشگری و افشاء پایداری برای شرکتهای ایرانی تعیین شده و واضح نیست و درک مناسبی از ابعاد مسئولیت اجتماعی شرکتها وجود ندارد. همچنین، برای تبیین مفهوم عملیاتی پایداری شرکتها و شناخت ماهیت، نوع و محتوای آن در شرکتهای ایرانی، یکپارچه کردن آن در قالب گزارشهای مالی سالانه میتواند به موفقیت مسیرگذار از اقتصاد دولتی به خصوصی و جلوگیری از مشکلات شرکتها بعد از خصوصیسازی با نگرش حاکمیت شرکتی و توسعه پایدار تاثیر گذاشته و منافع بیشتری را میتواند نصیب ذینفعان و جامعه کند.
استانداردهای رایج در حوزه مسئولیتهای اجتماعی و پایداری شرکتها چیست؟
ابزارهای بسیار متنوعی برای مدیریت، سنجش و اندازهگیری، ارتباطات، نظارت، بررسی/ رسیدگی و جوایز مسئولیت اجتماعی و پایداری شرکتها وجود دارد و براین اساس دامنه وسیعی از رهنمودها، نظامنامه اخلاقی، اصول عمومی، استانداردهای گزارشگری و افشاء، گواهینامهها برای رفتار شرکتها، مدیریت سیستم، حسابرسی و ممیزی مسئولیت اجتماعی شرکتها و سرمایهگذاریهای مسئولانه تدوین شده است. انجمنها و مراکز تحقیقاتی بسیاری نیز از سوی کشورها، شرکتها، سازمانهای غیردولتی تشکیل شده است که میتوان به طور نمونه به مرکز تحقیقاتی کپنهاگ در دانمارک و کمیته سبز کمیسیون اروپا اشاره کرد.
اهداف تشکیل این سازمانها با هم همخوانی دارد یا به نوعی موازی کاری است؟
تقریبا در یک راستا و شامل تقویت عمیق مسئولیت اجتماعی شرکتها؛ تدوین استانداردهایی برای مسئولیت اجتماعی شرکتها و ارائه الگوهایی از برترین اعضای رعایتکننده مسئولیت اجتماعی شرکتهاست. ضمن آنکه ابزارهای اصلی مسئولیت اجتماعی شرکتها اساساً استانداردهای مدیریت، کدهای اخلاقی، برچسبهای اجتماعی، استانداردها و رهنمودهای گزارشگری و سرمایهگذاری مسئولانه اجتماعی هستند. به طور کلی، در دو دهه گذشته (2015- 1990) استانداردهای کسب و کار پایدار از نظر تعداد و شکل بسطیافته و نگرشهای مختلفی برای طبقهبندی آنها وجود دارد. رهنمود مسئولیت اجتماعی استانداردISO 26000، ابزارهای مسئولیت اجتماعی شرکتها را از بعد سازمانهای ایجادکننده آنها به 4 گروه دستهبندی کرده است: "استانداردهای سازمانهای بین دولتها که برگرفته از اصول جهانی شناخته شده و اعلام شده یا مورد توافق در سطح بینالمللی است، مثل رهنمود سازمان همکاری و توسعه اقتصادی برای شرکتهای بینالمللی"؛ "استانداردهای سازمانهای چندگانه که عموماً با مشارکت و همکاری چند سازمان یا نهاد شکل گرفته است"؛ "کدها یا نظامنامههای انجمن صنعت برای یک قسمت خاص در سطح منطقهای یا بینالمللی تدوین شده" و "کدها یا نظامهای خاص شرکت که توسط شرکتهای شناخته شده یا پیشرو در یک منطقه یا کشور یا قسمت ایجاد شده است"؛ همچنین موسسه پرایس واترهاوس از موسسات حرفهای بزرگ حسابداری جهان در گزارش سال 2012 خود اشاره داشت که به طور کلی نهادهای فعال در ساخت و ایجاد مسئولیت اجتماعی شرکتها را میتوان به چهار گروه اصلی جامعه علمی و آکادمیک، دولت و جامعه مدنی، نهادهای رتبهبندی مسئولیت اجتماعی شرکتها و نهادهای توسعه استانداردهای گزارشگری مسئولیت اجتماعی شرکتها تقسیم کرد.
علاقه و توجه روزافزون به این پدیده باعث شکلگیری نهادهای رتبهبندی مسئولیت اجتماعی شرکتها شده است.
بله، در حال حاضر بیش از 50 موسسه رتبهبندی مسئولیت اجتماعی شرکتها در سطح جهان وجود دارند که هدفشان ارائه اطلاعات و خدمات به بازار با استفاده از تکنولوژیهای مختلف برای کلیه مشارکتکنندگان و فعالان بازار است. البته ریشه اصلی چنین پدیدهای برای شکلگیری رتبهبندی مسئولیت اجتماعی و پایداری شرکتها تقاضای سرمایهگذاران است که این روزها به دنبال سرمایهگذاری در واحدهای تجاری و کسب و کارهای مسئولانه اجتماعی و پاینده هستند. بسیاری از نهادها و موسسات فعال در این زمینه، به دنبال ایجاد روش و فرآیند برای رتبهبندی مسئولیت اجتماعی شرکتها و سنجش و اندازهگیری دقیق آن هستند و شرکتها را از ابعاد اجتماعی، محیطی و اقتصادی و میزان، محتوا و دامنه ارائه اطلاعات به بازار مورد ارزیابی قرار میدهند. در واقع، این گروه از نهادهای رتبهبندی، شاخصهایی از مسئولیت اجتماعی شرکتها برای سنجش عملکرد محیطی، اجتماعی، ارزیابی حاکمیت شرکتی و چشمانداز اقتصادی شرکتها ارائه میکنند. برای یک شرکت رتبه به دست آمده از مسئولیت اجتماعی شرکتها به معنی افزایش فرصتهای سرمایهگذاری و ایجاد اعتبار و اطمینان نزد سرمایهگذاران است.
استانداردها و توصیهها برای پاسخگویی ابعاد مسئولیت اجتماعی شرکتها یا پایندگی کدام است؟
در دو دهه اخیر استانداردها و توصیههای بسیاری برای پاسخگویی ابعاد مسئولیت اجتماعی شرکتها یا پایندگی به وجود آمده است؛ رهنمود سازمان توسعه و همکاری اقتصادی(OECD)، رهنمود گزارشگری غیرمالی ISAR، رهنمود بینالمللی GRI، استاندارد ISO 26000، استانداردهای IFC، استاندارد SA8000 و استاندارد AA1000 برخی از این ابزارهای پیشرو و مهم توسعه داده شده توسط دولتها یا نهادهای دیگر در سطح بینالمللی یا نهادهای بین دولتها با نگرش ذینفعان چندگانه است. به این نکته توجه کنید، گزارشگری مسئولیت اجتماعی شرکتها امروزه به عنوان یک انتظار پذیرفته شده عمومی در بین شرکتها تلقی میشود. اما استانداردهای شرکت برای این مقوله فاقد یکنواختی، استانداردسازی، قابلیت مقایسه و مفید بودن هستند. از جمله نهادها و سازمانهای فعال برای ترویج چارچوب گزارشگری مسئولیت اجتماعی شرکتها، استاندارد و حرفهایسازی آن، گروه کاری ISAR، GRI هیئت استاندارد افشاء کرین (CDSB) و کمیته گزارشگری یکپارچه بینالمللی (IIRC) و هیئت استانداردهای حسابداری پایدار ( SASB) هستند.
تحلیل آماری از روند اختیاری یا اجباری بودن گزارشگری انجام شده است؟
بله تحلیل در مجموعه مقررات، استانداردها، رهنمودها و نظامنامههای 30 کشور در جهان نشان میدهد؛ 142 استاندارد یا قانون در قالب الزامات یا رهنمود مرتبط با گزارشگری پاینده وجود دارد، تقریبا دو سوم (65درصد) از این استانداردها به عنوان اجباری و یک سوم (35درصد) اختیاری هستند، 16 استاندارد به شکل الزامات گزارشگری پاینده در سطح منطقهای و جهانی هستند و 14 استاندارد اعتباردهی یا اطمینان بخش جهت حسابداری/ممیزی گزارشهای پاینده موجود است.
عوامل بازدارنده و چالشهای گزارشگری مسئولیت اجتماعی در ایران چیست؟
در ایران چالشهای اصلی برای این مقوله بیشتر نبود شناخت و درک مدیران شرکتها و نهادهای مقرراتگذار از مفاهیم آن، کمبود متخصصان و افراد حرفهای آگاه در این زمینه، نبود الزامات و مقررات الزامآور برای گزارشگری و افشاء آن، نبود مدل و استاندارد جامع، بومی و یکپارچه برای این موضوع و ضرورت آموزش گزارشگری پایدار در سطح نهادهای حرفهای در قالب آموزش مستمر و سرفصلهای دانشگاهی جهت ارتقاء بنیادی اصول و مفاهیم آن در موسسات آکادمیک برای عملیاتی کردن آن در سطح سازمانها و بنگاههای اقتصادی کشور است.
جهت دریافت آخرین اخبار از طریق تلگرام به کانال اختصاصی عصربازار ( https://telegram.me/asrebazar ) بپیوندید. برای دریافت آخرین نسخه از نرم افزار تلگرام اینجا را کلیک کنید.