عصر بازار- میخرد، نگاه میکند، تا آخرین لحظه که برای فروش کلیک کند، پیش میرود. پشیمان میشود، یک سهم دیگر را نگاه میکند. تلگرام را چک میکند. اسم یک سهم در گروههای اول تلگرامش ترند میشود. چند خبر و شایعه از سهم بیان میشود.
به گزارش پایگاه خبری «عصر بازار» ،دوباره به سایت معاملات میرود. سهم را باز میکند. سایت کدال را باز میکند، اسم سهم را وارد میکند. آخرین سود نقدی تقسیم شده و گزارش 3 ماهه را نگاه میکند. البته این نگاه کردن، منوط به توجه جدی نیست. دوباره در تلگرام نگاه میکند. کانال سفته بازی که رفتار سرمایه گذاری خود را با آن چک میکند، اسم سهم را هشتگ زده و با تایید شایعات مطرح شده، وی را مجاب به خرید میکند. تصمیم نهایی را میگیرد، سهمهای قبلی را میفروشد و این سهم را میخرد. در نهایت نیز ناراحت از کارمزدی است که قرار است به جیب کارگزار واریز شود.
تصمیم گیران تحت الشعاع سفته بازان
تصمیم گیری و انتخاب در مسیر سرمایه گذاری، مهمترین رکن رفتاری سرمایه گذاران است. همانطور که در علم روانشناسی نیز تشریح میشود، انواع مختلف تصمیم شامل فرمانده وار، به اختیار، تصمیمات واضح و تصمیمات مشارکتی هستند. میتوان گفت فرآیند تصمیم گیری در بازارهای مالی نیز تقریبا از همین موارد تبعیت میکند. با این پیش فرض که با توجه به ابزارهای کیفی یا کمی که با آنها تصمیمات گرفته میشود، نوع نتیجه گیری از تصمیمات به 3 دسته تحت شرایط اطمینان کامل، تصمیم گیری در شرایط ریسک و تصمیم گیری در شرایط نامطمئن کامل طبقه بندی میشود.
با این مقدمه اگر نگاهی به فرآیند موجود تصمیم گیری در بورس ایران بیندازیم، متوجه میشویم که در فضای فعلی بازار، سرمایه گذاران با رفتارهای متفاوتی حضور دارند. در حالی که عدهای تحت تاثیر کانالهای تلگرامی در انتظار معرفی سهم از لیدرهای خود هستند، عدهای با یادگیری تحلیل و یا استفاده از منابع تحلیلی کارگزاریها و مشاوران سرمایه گذاری، سهمها را رصد کرده، اخبار تاثیرگذار بر سهم، عوامل بنیادی بازار و شرکتها و همچنین نمودارهای تکنیکال را بررسی میکنند و سپس خرید و فروش خود را انجام میدهند.
عدهای نیز با توجه به میزان ریسک پذیری خود از یونیتهای صندوقهای سرمایه گذاری در سهام و یا صندوقهای درآمد ثابت استفاده میکنند که با کسب سود کمتر و ریسک کمتر، مدیریت دارایی خود را به دست تکنوکراتهای این حوزه میسپارند.
هیجان گریزناپذیر در بطن بازار
هیجان در بورس، گزارهای تعریف شده و گریزناپذیر است که نه تنها در بورس تهران، بلکه رفتار مشابه تمام فعالان بورسهای جهانی است. این هیجانات همواره خود را به شکلهای مختلف و گاهی با گزارههای ضرب المثلی همچون «شایعه را بخر، حقیقت را بفروش» بروز میکند.
امروزه شبکههای اجتماعی همگام با تاثیرگذاری در تمام وجوه اجتماعی، در بازار سرمایه نیز فعالیت زیادی دارند و در بسیاری از موارد باعث شکست سرمایه گذاران و یا فرار سرمایه نیز میشوند.
هرچند این روزها عوامل کلان زیادی مانند بالا بودن نرخ سود بانکی، رکود بازارها، کمبود پول در بازار سرمایه و... باعث رخوت بازار و پایین بودن حجم معاملات شده است، اما نمیتوان از این نکات چشم پوشی کرد که عدم انتخاب عقلایی و تقلید کورکورانه از ادمینهای کانالهای تلگرامی و به طور خلاصه تمام شبکههای اجتماعی، باعث ایجاد موج فرار سرمایههای خرد از بازار شده است.
خرسهای خشمگین، گاوهای عاقل
مینا 35 سال دارد. طلاق گرفته و پس از اخذ مهریه، تصمیم به سرمایه گذاری گرفته است. میگوید با چند آشنای دور خود که در بورس فعال بودند، مشورت کرده و به این نتیجه رسیده است که وارد شدن به بازار پر و رمز و راز سهام، سودآوری بیشتری نسبت به خواباندن سرمایه در بانک دارد. چند بار هم با خرید و فروش سهام، سود کسب کرده و وقتی که سهام شرکت کنتورسازی با شایعات قرارداد پر سود خود در بازار سر و صدا میکند، تمام سهام خود را میفروشد و سهام کنتورسازی میخرد. میگوید در هنگام خرید هیجان زیادی داشت زیرا ادمین گروهی که در آن عضو بود، تعریف زیادی از سهم میکرد و معتقد بود این سهم به زودی به 20 هزار تومان میرسد. اما اکنون که بیش از یک سال از خواب پولش در سهام آکنتور میگذرد، میگوید حتی راضی به ضرر 50 درصد است، به شرط آن که پولش را پس بگیرد. میگوید با همان نصف مهریه هم از بازار خارج میشوم و به حقوق کارمندی خود اکتفا میکنم.
جعفر سهامدار دیگری است که نیمی از پاداش بازنشستگی خود را به بازار وارد کرده است. میگوید 10 سال از بازنشستگیاش میگذرد، اما از جوانی در بازار سرک میکشید. تعریفی که جعفر از بازار ارائه میکند با هیجانی که مینا نسبت به بازار دارد، متفاوت است.
جعفر میگوید که از قدیم، شرکتها با قراردادهای خود مورد استقبال قرار میگرفتند و یا این که صنایع مورد حمایت دولت، توجه سهامداران را به خود جلب میکردند. مثلا خود من در 3 سال اخیر همیشه سهام شرکتهای پتروشیمی دولتی را خریدم، چون مطمئنم حتی اگر افزایش قیمت نداشته باشد، اما سود مجمع دارد و ریسک کمی شامل حال سرمایهام میشود.
تفاوت مینا و جعفر را اگر به منزله تفاوت دو نوع رفتار سرمایه گذار حقیقی در نظر بگیریم، متوجه میشویم که روند تکامل سرمایه گذاری در رفتار هیجانی فرد هیجان زده و تازه واردی مثل مینا، محلی از اعراب ندارد. اما افرادی مانند جعفر هر چند با ریسک کمی در بازار حرکت میکنند و موج سرمایه گذاری ایجاد نمیکنند، اما روند تکاملی سرمایه گذاری را حفظ کرده و تجدید سرمایه انجام میدهند.
نمونه پیشرفتهتر این رفتار را میتوانیم در میان سفته بازان جسور این بازار پیدا کنیم که با سرمایه گذاری تجدید پذیر خود از محل منابع نقدی و اعتبارات خود از کارگزاریها، پویایی بازار را حفظ میکنند. البته این جریان امروزه محل مناقشه بازار سرمایه و بانک مرکزی نیز شده است، زیرا بانک مرکزی معتقد است این حرکت موجب خلق پول میشود که از حیطه اختیارات بازار سرمایه خارج است.
فارغ از اینها، در بررسی این موضوع از منظر سهامداران خرد، موضوع خاصی بزرگنمایی میکند و آن اینکه اگر جعفرها، میناها و سفته بازان آموزش دیده باشند، چه تغییراتی در رفتار خود نشان میدهند.
توهم دانستن در رفتار توده وار
مشاهدات میدانی خبرنگار «بازار امروز» حاکی از آن است که هیجانات الحاقی از سوی کانالهای تلگرامی، نیاز روانی دانستن را در بسیاری از سرمایه گذاران تازه وارد ارضا میکند. در واقع بدون دانش واقعی، به حس دانستن رسیدهاند و حرکتهای توده وار انجام میدهند.
رفتار توده وار یکی از روشهای رفتاری در بین سرمایه گذاران است و به عنوان یک عنصر مهم در بازارهای مالی به شمار میرود. این عامل گاهی باعث به وجود آمدن تلاطم در شرایطی که اطلاعات در آن پخش میشود، میگردد. یک مشکل اساسی در این زمینه تمایز قائل شدن بین توده واری ساختگی و آگاهانه است، زیرا توده واری آگاهانه ممکن است ناکارا باشد و در نهایت منتهی به نوسان در بازار شود.
تجمیع این موضوعات در سایه آثار تصمیمات کلان اقتصادی مانند بالا بودن نرخ سود بانکی بر بازار سرمایه و تصمیمات مقام ناظر بازار که مانند بسته بودن طولانی مدت نمادها، هیجان فعلی بازار را به آتش زیر خاکستر تبدیل کرده است، سطح معاملات بازار را به حدی رسانده که به گفته برخی از کارشناسان، اکنون حتی هزینههای پرسنلی ارکان بازار سرمایه و کارگزاریهای فعال نیز مقرون به صرفه نیست. بنابراین میتوان نتیجه گیری کرد که فرهنگ سازی و آموزش صحیح حتی برای رویکرد سرمایه گذاری تیمی نیز در بازار با هدف افزایش قدرت تحلیل سرمایه گذاران اجتناب ناپذیر است.