عصر بازار- پس از ۳۰ سال اشتغال دائم، ورود به دوران دریافت حقوق کامل و پاداش بازنشستگی برای کارمندانی آغاز میشود که در ۳۰ سال عمر کاری خود، حق بیمه ماهانه پرداخت کردند و پس از خودشان نیز، اگر عائله تحت پوششی داشته باشند، پرداخت مستمری به وراث تحت پوشش آنها انجام میشود.
به گزارش پایگاه خبری «عصر بازار» ، از سوی دیگر جمعیت جوان کشور رو به کاهش است و این موضوع حاکی از آن است که دریافت حق بیمه، کمتر از پرداخت حقوق بازنشستگان است و این موضوع در کنار بحرانهای اقتصادی سالهای اخیر و بدهی فراوان دولت به صندوقهای بازنشستگی موجب هشدار اقتصاددانان نسبت به امکان ورشکستگی این صندوقها شده است. حال با توجه به منابع سنگینی که در اختیار صندوق بازنشستگی کشوری وجود دارد، محمود شهشهانی پور، معاون اقتصادی این صندوق میگوید که با مدیریت مالی جدی هلدینگهای تحت نظارت، در صدد مدیریت دارایی و افزایش بازدهی هستند. در ادامه مشروح گفتوگوی «بازار امروز» با شهشهانی پور را میخوانید.
- صندوق بازنشستگی کشوری بزرگترین هلدینگ مالی کشور از لحاظ حجم و استراتژیکترین صندوق از لحاظ سهامداران است. در سالهای اخیر این صندوق با ریسکهای زیادی روبهرو بوده است و آینده آن با مخاطرات زیادی تعریف میشود. برای بهبود عملکرد این صندوق و فرار از ریسکهای فضای اقتصادی چه اقداماتی در این صندوق در حال انجام است؟
پیش از این صندوق بازنشستگی کشوری توسط چندین هلدینگ با زیرمجموعههای مختلف اداره میشد. زیرمجموعهها در هر هلدینگ، شامل اکثر صنایع میشدند، به همین دلیل با پلان کنترل برنامه ریزی استراتژیک از اواخر سال 94، هلدینگها به صورت منظم در هر صنعت طبقه بندی شدند. در این هلدینگها گاهی حق کنترل و حق مدیریت نیز واگذار میشود که البته در نهایت سود سهام متعلق به ماست، زیرا فقط حق کنترل را واگذار کردیم. هم اکنون سبد بورسی ما حدود 10 هزار میلیارد تومان است و با احتساب پرتفوی بورسی، بهای تمام شده جمع پرتفوی صندوق به 16 هزار میلیارد تومان میرسد.
همچنین اکنون در حدود 260 شرکت سرمایه گذاری کردهایم که در 60 شرکت حق کنترل داریم. در حدود 60 شرکت دیگر نیز حق مدیریت داریم که شامل اقلیت کرسی هیئت مدیره میشود. مابقی سرمایه گذاریهایی است که نه حق کنترل داریم و نه حق مدیریت. مجموع ارزش بورسی این سرمایه گذاریها 2500 میلیارد تومان است. در واقع 25 درصد ارزش پرتفوی بورسی ما مربوط به شرکتهایی است که حق کنترل و مدیریت نداریم و در مجامع آنها تصمیم گیرنده نیستیم. این رقم قابل توجهی است که میتواند به عنوان یک ابزار مالی قابل توجه قلمداد شود و میتوانیم با آن بسیاری از اهرمهای مالی را به حرکت در آوریم. بنابراین تصمیم گرفتیم یک هلدینگ مالی داشته باشیم که افزایش درآمد از این سهام و حفظ ارزش ثروت صندوق را انجام دهد. ما در این حوزه 2 مقوله را دنبال کردیم. از ابتدا تا این مقطع، دستورالعملها و روشها را با برنامه ریزی استراتژیک در برخورد هلدینگها نسبت به شرکتها و کنترل استراتژیک توسط صندوق نسبت به هلدینگها را نگارش کردیم و برنامه ریزی استراتژیک را که روش سختگیرانهتری است، انجام دادیم.
با این رویکرد مجموعه دستورالعمل، روابط، ساختار هلدینگها، روابط آنها با صندوق و روابط هلدینگها با شرکتها را منظم کردیم که مشخص شود در هنگام سرمایهگذاری، در هنگام خروج از سرمایه گذاری، در مسایل مربوط به ریسک و در تصمیم گیریها و... چه اقداماتی انجام شود.
- انتظام بخشی به این موارد از چه زمانی انجام شد؟
تدوین این موضوعات با خرد جمعی حدود 3 الی 4 هزار نفر ساعت زمان برد و استقرار آن از اسفند 94 آغاز شد. در همان سال 1394 که صورتهای مالی 93 را بررسی کردیم، نگارش صورت وضعیت سودآوری شرکتها و نحوه توزیع سود به عنوان اولین اقدام انجام شده و در مجامع اجرا شد. 90 درصد از درآمد صندوق هم از تعداد محدودی از سرمایه گذاریها تامین میشد که ما در آنها دقت بیشتری داشتیم. در این مقطع یک هلدینگ مالی، بانکی، بازار سرمایه و سهام ایجاد کردیم که با این منابع ابتدا درآمد ایجاد کنند تا بعد در این سهمهای کوچک بتوانیم یک ابزار مالی مهم و قابل توجه درست کنیم. به طور مثال برای تضامین بانکی از سهامی استفاده کنیم که کنترل کمی داریم یا کنترل نداریم اما ارزش بازار دارد و از آن به عنوان وثیقه استفاده کنیم.
- در این مقطع برای حفظ ارزش سهام پرتفوی صندوق چه تصمیماتی اتخاذ میشد؟
ارزش روز داراییهای صندوق در 30 خرداد 95 و 96 نشان داده که در این برهه زمانی بازار سرمایه افت قابل ملاحظهای داشته است. اما با استفاده از ابزارهای پیشبینی شده در هلدینگ مالی، با کمترین نیاز به نقدینگی و با مانیتورینگ مناسب، در این زمان ارزش پرتفوی بورسی ما 830 میلیارد تومان افزایش داشت که شامل بازدهی 24 درصدی میشود. در واقع در این مدت رکود بازار سرمایه، ثروت صندوق کاهش پیدا نکرده و ثروت پرتفوی بورسی ما افزایش هم پیدا کرده است. این موضوع در پرتفوی مالی به درستی انجام شده است. در واقع دستاورد خوب صندوق در بازار سرمایه در رفع تهدیدها و استفاده از فرصتها، کار بسیار موفقی بوده است. مابقی هلدینگها هم وضعیت متفاوتی داشتند. رشد منابع صندوق در سال 1392، متاثر از تفاوت نرخ ارز بود. در آن زمان دلار از 900 به 3100 تومان رسید. درآمد صندوق از سال 88 تا 95 نشان میدهد که ما از سال 93 با رشد سودآوری مواجه بودیم و سود صندوق از محل سرمایه گذاری را به 2600 میلیارد تومان رساندیم و بازدهی سهام را بالا بردیم.
اصلاح ساختار سرمایه گذاریها، خروج از سرمایه گذاری کم بازده و کم مزیت و انتقال سرمایه گذاری به سرمایه گذاری پربازده در صدر اولویتهای این هلدینگ است. اکنون سرمایه گذاری در حوزه انرژی و گردشگری پرمزیتترین حوزههای صنعتی کشور است. ما از نظر ثروتهای باقی مانده از پیشینیان غنی هستیم که به عنوان شاهد میتوانیم به تمدنهای شهر سوخته، تپههای سیلک، تمدن هخامنشی و تمدن اسلامی اشاره کرد.
علاوه بر آن، مسایل اقلیمی نیز بی نظیر است و چهار فصل همواره در سطح کشور قابل رویت است. بنابراین هلدینگ گردشگری در صندوق بازنشستگی کشوری ایجاد شد. شرکت هواپیمایی آسمان با شرایط خوب و هوشمندانه، با پرداخت کمی در مقیاس قرارداد، هواپیمای نو برای کشور میخرد که بتوانیم برد هوایی خود را تا منتها علیه قاره اروپا افزایش دهیم. در بخش هتلداری نیز، حق کنترل شرکت ایرانگردی و جهانگردی را داریم. همچنین چندین هتل در کیش داریم. در نقاط پرمزیت نیز برنامه ساخت چندین هتل را تعریف کردیم. برای اجرای تمام این طرحها، مشاوران خوبی گرفته شده و در حال انجام است. این برنامهها کوتاه مدت نیست و به عنوان اقداماتی برای شروع بازدهیهای بلندمدت قلمداد میشود.
- هواپیماهای بویینگ خریداری شده از چه زمانی تحویل داده میشود؟
شروع تحویل هواپیماهای بوئینگ از سال 2022 است. از همان زمان هم وارد فاز درآمد میشوند. ساخته شدن هتلها نیز حداقل 3 سال زمان میبرد. در احداث راه نیز در حال فعالیت هستیم که این موضوع نیز بلندمدت است و پس از آن وضعیت بهبود جدی خواهد داشت.
- مواردی که شما اشاره کردید، روند منطقی سرمایه گذاری برای این حجم از منابع در اختیار صندوق بازنشستگی است. اما اگر میزان حقوق پرداختی بازنشستگان را در کنار حق بیمههایی که از شاغلان گرفته میشود، قرار دهیم، از نظر بسیاری از اقتصاددانان تا سال 1420 منفی میشود. زیرا تعداد شاغلان و نسبت آنها به بازنشستگان در حال کاهش است و جمعیت رو به پیری میرود و در واقع درآمدهای صندوق نمیتواند این موضوع را پوشش دهد. نظر شما در این باره چیست و چه راهکاری دارید؟
این موضوع کاملا درست است. فرض کنید که مصارف سالانه 30 هزار میلیارد تومان باشد. سال گذشته این عدد 27 هزار میلیارد تومان بود. سال قبل نیز 22 هزار میلیارد تومان بود. این موضوع علاوه بر روند پیر شدن، نشان میدهد که نسبت شاغل به بازنشسته، 0.9 است. یعنی به ازای هر کسی که 100 درصد حقوق میگیرد، 0.9 درصد در حال دریافت کسری از 100 درصد حقوق است. بنابراین ما به بودجه دولت وابستهایم. قطعا در سالهای آینده این شکاف بیشتر میشود. زیرا در بهترین حالت کسور حق بازنشستگی هم روند ثابتی است.
اکنون امید به زندگی در کشور افزایش پیدا کرده است، اما سن بازنشستگی حدود 55 سال است. این در حالی است که در اکثر کشورهای موفق، سن بازنشستگی حداقل 60 سال با حداقل 30 سال سابقه کار است. حال با فرض امید زندگی 75 سالگی، 20 سال خود فرد مستمری میگیرد و سپس ورثه آن فرد مستمری بگیر میشوند. یعنی اکنون دوره دریافت حقوق و مستمری، به حدود 45 سال رسیده است. این موضوع چالش جدی است که در کنار تورم دیده میشود. بدهی دولت به صندوق نیز بیش از هزاران میلیارد تومان است که تصمیمات آتی صندوق را تحت تاثیر قرار داده است.
ما در سال 95 و ابتدای 96، در موسسه پژوهشی صندوق، با استفاده از اساتید مسلط و مشاوره گرفتن از بهترین موسسه مشاوره در مقیاس جهانی، راهکار گرفتیم. در نتیجه سبدی از راه حلها به ما پیشنهاد شد. بخش اساسی این تصمیمات نیاز به اصلاح قوانین در مجلس دارد. بنابراین برای جلوگیری از چالش در آینده از این مسیر اقدام کردیم.
- ارزیابی هم از این راهکارها دارید؟
بله قطعا. در حال حاضر در سال جاری به اندازه 10 درصد از بودجه کل کشور، به صندوق بازنشستگی مربوط میشود. پیش بینیها، حاکی از این است که ارقام بودجه در سالهای آتی تغییر محسوسی نخواهد داشت، اما ارقام موردنیاز به صندوق بازنشستگی کشوری بالاتر میرود.
اگر سالانه این ارقام را تخمین بزنیم. در کنار آن پیشبینی کاهش قیمت حاملهای انرژیها را داشته باشیم، احتمالا در 20 سال آینده به جای 10 درصد از بودجه، رقم قابل توجهی از بودجه مصروف صندوق بازنشستگی کشوری خواهد شد. سپس بودجهای نمیماند که طرحهای عمرانی را پوشش دهد. بنابراین دولت هر چه کار میکند باید برای بازنشستگی بپردازد. در این شرایط دولت ابزار مالی خود را از دست میدهد و عملیات عمرانی انجام نمیشود. پس باید به بحرانهای صندوقهای بازنشستگی توجه و از آن جلوگیری شود و با ایجاد شغل و درآمد و توسعه، بتوانیم سهم صندوق از بودجه را کاهش دهیم.
- عملیات خصوصی سازی هم در این مسیر دیده شده است؟
بله یکی از راهکارهایی که در سبد راهکار فوق الذکر وجود دارد، خصوصی سازی است. سرمایه گذاری بلندمدت در اقلام پایهای، واگذاری به بخش خصوصی و انتقال سرمایه گذاری از این قبیل است.
- اکنون رقم دقیق بدهی دولت به صندوق چقدر است؟
محاسبه تعهد آتی و درآمد فعلی در همه دنیا زیاد انجام شود. اما محاسبات واقعی بیش از 400 هزار میلیارد تومان در پایان سال 93 و 94 را نشان میدهد.
- بدهی شما به پیمانکاران و بانکها چقدر است؟
ما بدهی زیادی نداریم. قبلا طرحهایی داشتیم که اجرا شده اما از مزیت خارج شده است. وقتی بخش ساختمان با رکود مواجه است، تولید مصالح ساختمانی با مزیت مواجه نیست. زمانی بزرگترین کارخانه تولیدکننده کاشی و سرامیک در خاورمیانه در اینجا تاسیس شد. اما اکنون با ظرفیتی بسیار کمتر از ظرفیت واقعی در حال کار است و بدهیهای انباشته بانکی دارد. اصل بدهی و جرایم زیادی نیز دارد. اگرچه ما سعی کردیم از قانون رفع موانع تولید استفاده کنیم. اما هنوز بدهیها به قوت خود پابرجاست. البته ما از این قانون در ابتدای سال برای تمام شرکتها و هلدینگها سعی در استفاده داشتیم. به هر حال بدهی زیاد است اما در مقایسه با ثروت صندوق، بدهی قابل توجهی نیست.
- اکنون بحران سود بانکی که در حال پیشروی است، آیا میتواند آسیبی برای صندوق بازنشستگی داشته باشد؟
ما در صنعت سود اندکی داریم. در هر نوع سرمایه گذاری، بازده سرمایه گذاری به اندازه سود بانکی فعلی نیست. با هر تورم، در هر سال نیاز به نقدینگی در تامین سرمایه در گردش بیشتر میشود. اگر نیاز به توزیع سود هم داشته باشیم که به عنوان فرار نقدینگی قلمداد میشود، طبیعتا رو به افول خواهیم رفت. در تمام دنیا در این شرایط مالیات کم میشود. اما در ایران این اتفاق نیفتاد و هجمهای هم در حجم نقدینگی کشور داشتیم. مقادیر زیادی ارز وارد کردیم اما سرمایه گذاری نشده است و به واسطه تبدیل آن به ریال، تورم بالا رفته و برای کنترل آن، رکود به وجود آمده است. پس با وضع نابسامانی مواجهیم. از طرف دیگر بازده کار اقتصادی، کمتر از بازده سود بانکی سپردههاست. تا زمانی که وضع این است، رشد اقتصادی و خروج از رکود بسیار سخت است. اهتمام دولت در 3 سال اخیر بر حفظ تورم و پایین آوردن قیمتها بود. زیرا قشر آسیب پذیر بسیار شکننده شده بود. بنابراین امید میرود که بهبود شرایط کسب و کار و تسهیل در نقل و انتقال پول، ایجاد شود که با تحقق این امر، رونق برای تولید مورد انتظار است. برای این رونق، یکی از کارها این است که سود سپردهها با شیب ملایم کاهش پیدا کند و نقدینگی به سمت بخش مولد برود. در غیر این صورت این نقدینگی هر روز میتواند خطرناکتر شود. زیرا هر روز به یک بازار حمله میکند و نوسانات شدیدی را پیش میآورد. البته مسئولان اقتصادی کشور عاقل هستند و در تلاش هستند که از این وضعیت خارج شویم.
- در خصوص سبدگردانی بحثی در بازار سرمایه مطرح است و برخی از مدیران صندوقهای حرفهای نیز به آن معتقدند که خرید و فروش سهام فرمایشی است. به این صورت که برخی از سهام به برخی از صندوقها تحمیل میشود. این موضوع دلایل زیادی از جمله کد به کد حقوقیهای بزرگ برای بالا بردن شاخص با هماهنگی مقام ناظر و یا منافع شخصی و یا منافعی از این قبیل دارد. حال شما میتوانید ادعا کنید که در صندوقهای تحت مدیریت صندوق بازنشستگی کشوری این اتفاق رخ نمیدهد و نظم بازار حفظ میشود؟
این موضوع حتما رخ میدهد زیرا ابزار انسانی است، اما در زیرمجموعههای این صندوق، ما امکان این موضوع را ایجاد نکردیم. بخش قابل توجهی از سرمایه گذاریهای ما به صورت بلوک نگهداری میشود. سهامی که قصد فروش داریم، در زمانهای مشخص با مذاکره و با استفاده از روشهای مناسب به فروش میرسد. اما هیچگاه اجازه نمیدهیم که روی سهم خودمان سفته بازی شود و یا از اطلاعات نهانی استفاده شود. همچنین در روند نظارت برای کاهش ریسک، مانیتورینگ مناسبی داریم که با روشهای گزارش دهی هفتگی، دو هفتهای، ماهانه و 2 ماهانه انجام میشود. علاوه بر آن، شاخصهایی تعریف کردیم که هلدینگها هر روز شرکتها و زیرمجموعههای خود را رصد کنند تا بتوانند به هنگام تصمیم بگیرند. همچنین ناظر کل بتواند کل صندوق را رصد کند. این نظام میتواند ریسک را به حداقل برساند.