عصر بازار- هیجانی بودن معاملات بورس و هیجانزدگی معاملهگرانش از جمله موضوعاتی است که در روزگاران خوش و ناخوشی بازار سهام همیشه مورد نقد سرمایهگذاران و فعالان بازار بوده و هست؛ چرا که وقتی خبر خوشی میآید هیجان ورود نقدینگی و در صف ایستادن سهامداران برای خرید افزایش پیدا میکند و در همین حال کافی است تا اندک خبر منفی تنها در مورد یک نماد یا تنها یک صنعت در بازار منتشر شود، آنگاه این کلیت بازار است که یکپارچه منفی و صف فروش میشود و مجموع این موضوعات نشان میدهد که توجه به مسائل بنیادی اقتصاد و صنایع و نیز بنگاه ها و همچنین مولفههای اثرگذار بر بورس تنها موردی است که بازار و معاملهگرانش به آن اهمیتی نشان نمیدهند.
به گزارش پایگاه خبری «عصر بازار»، از این رو میتوان گفت هیجان و هیجانزدگی یکی از مشکلات اصلی بازار سرمایه در کشور در طول سالهای گذشته بوده و هست و شاید در آینده نیز باشد. البته این هیجان زدگی که در برخی موارد خوب و در برخی موارد نابجاست، مختص بورس و بازار سهام ما نیست و در سایر بورسهای دنیا نیز کم و بیش معاملهگران با این موضوع مواجه هستند. به همین دلیل در بورسهای مختلف از سیاست های گوناگونی همچون حجم مبنا و دامنه نوسان برای کنترل این هیجانات استفاده میکنند.
با وجود این، اما به دلیل تفاوت کاربرد اینگونه سیاست ها برای کنترل هیجانات در بورسهای دنیا با بورس ما، پویایی اعمال این محدودیت ها بسته به شرایط بازار است که بر این اساس در بورسهای دنیا مدام شرایط معاملات، رصد میشود و بسته به شرایط زود به زود هم دامنه این محدودیت ها افزایش و یا کاهش پیدا میکند و این در حالی است که در بورس ما متولیان بازار سهام دیر به دیر به سراغ تغییر این محدودیت ها بسته به شرایط بازار میآیند و اعمال این محدودیت ها از پویایی کافی و لازم برخوردار نیستند.
با وجود همه این تفاسیر تازگیها رئیس سازمان بورس از "حذف حجم مبنا و تغییر در دامنه نوسان تا پایان سال" خبر داده و گفته امسال رفع محدودیت های بازار سرمایه مدنظر است؛ از این رو حذف حجم مبنا و رسیدن دامنه نوسان به دامنه پویا از جمله اقداماتی است که در جهت افزایش حجم معاملات در سالجاری انجام میگیرد.
"حجم مبنا" یا همان حداقل تعداد برگه سهامی که باید مورد معامله قرار گیرد تا سهم در پایان روز در قیمتی به ثبت برسد و نیز "دامنه نوسان قیمت" یا به تعبیری پایینترین تا بالاترین قیمتی که در آن دامنه، طی یک یا چند جلسه رسمی معاملاتی بورس، قیمت سهام میتواند نوسان داشته باشد، از جمله ابزارهای کنترلی بازار سهام هستند که برای روزهای هیجانی معاملات به ویژه در شرایط منفی بازار تدبیر شده و سالهاست که در تالار شیشهای اعمال میشود و حالا به جزئی غیرقابل انکار از معاملات تبدیل شده و با وجود مخالفان و موافقانی هم که دارد، حالا معاملهگران به آن عادت کردهاند.
تاریخچه اعمال محدودیت ها
نگاهی به سابقه اعمال این محدودیت ها در بازار سهام نشان میدهد، حجم مبنا برای کنترل رشد بیرویه قیمت سهام در بورس در سال 1382 تصویب شد. البته در ابتدا قرار بر این بود که 15 درصد از سهام کل یک شرکت طی یک سال مورد معامله قرار گیرد و روزهای کاری سال 250 روز فرض شده بود؛ اما از ابتدای سال 1383 این قانون تغییر کرد و از 15 درصد به 20 درصد افزایش یافت تا شاید گردش نقدینگی در بورس بهتر شود.
بعدها نیز هر چند بنا بر مصوبه هیئت مدیره سازمان کارگزاران بورس اوراق بهادار، از روز سیزدهمین آذر سال 84 دامنه نوسان قیمت روزانه سهام پنج درصد تعیین شد، اما این دامنه دوام چندانی نداشت و در 25 بهمنماه همان سال با تغییرات مدیریتی که در بورس ایجاد شد، محدوده نوسان قیمت روزانه کلیه نمادها از 5 به 2 درصد کاهش یافت.
با این حال، دو سال و چند ماه بعد در راستای اقدامات شرکت بورس در خصوص افزایش نقدشوندگی بازار و بر اساس مصوبه هیئت مدیره این شرکت و تایید سازمان بورس و اوراق بهادار، این بار در بیست و یکمین روز اردیبهشت سال 87 دامنه مجاز نوسان قیمت روزانه سهام شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار از 2 به 3 درصد افزایش پیدا کرد و در آن زمان مدیران بورسی امیدوار بودند با اعمال این تغییر، معاملات سهام در بورس روانتر شود و نقدینگی گردش و چرخش بهتری پیدا کند.
اما این اتفاق پایان تغییرات دامنه نوسان قیمت سهام در تالار شیشهای نبود و یک بار دیگر در شانزدهم آبان سال 88 معاملهگران بازار سرمایه شاهد تغییر دامنه مجاز نوسان روزانه قیمت سهام شرکتهای پذیرفته شده در بورس از عدد 3 به 3.5 درصد بودند که در نهایت در ششم تیرماه سال 89 محدوده نوسانی قیمت سهام در بورس به 4 درصد تغییر کرد. در پی آن نیز روز دوم خرداد سال 94 افزایش یک درصدی و رسیدن دامنه نوسان به 5 درصدی، بیشترین حد حرکت قیمت روزانه سهام در سالهای گذشته شد و حالا این روزها نیز صحبت از تغییر دامنه نوسان و پویایی آن میشود.
مخالفان اعمال محدودیت ها چه میگویند؟
بر این اساس مخالفان اعمال محدودیت هایی همچون دامنه نوسان و حجم مبنا در بورس معتقدند، وجود محدودیت نوسان روزانه علاوه بر کاهش کارآیی معاملات بورس، موجب ایجاد رانت برای برخی از فعالان بورس، ایجاد صفهای خرید و فروش و نیز سوق دادن سهامداران به سمت شایعه محوری به جای تحلیل محوری میشود.
به علاوه این که شاید در یک برهه زمانی اعمال چنین محدودیت هایی در بورس برای بازار مناسب و مفید بوده است اما در حال حاضر همین محدودیت ها تبعات منفی بسیاری را برای بورس به وجود آورده که صفهای خرید و فروش طولانی از جمله این موارد است و اساسا حجم مبنا باعث میشود بازار سرمایه از تحلیل تهی و جدا شود و بنیان بازار بر صفهای خرید و فروش استوار باشد.
همچنین صفهای خرید و فروش طولانی، حجم بسیار زیادی از فشار را بر سامانه معاملات ایجاد میکند و ایجاد اختلالها در سیستم معاملاتی در ماهها و سالهای گذشته نیز ناشی از این مشکل است که موجب میشود تا معاملهگران برای نشستن در اول صف خرید و فروشها تحلیل را قربانی سرعت عمل کنند.
از سوی دیگر هنگامی که یک خبر خوب یا بد که اثر مثبت یا منفی بر معاملات بورس دارد منتشر میشود، وجود محدودیت ها موجب میگردد تا با تشکیل صفهای خرید و فروش طولانی مدت در بورس روند افزایش یا کاهش بازار فرسایشی و طولانی مدت شده و کلیت بازار برای روزهای پیاپی تحت تاثیر قرار گیرد، حال آن که شاید خبر منتشر شده اثر کوتاه مدتی داشته باشد و محدودیت ها و صفهای طولانی، این رخداد را بیمفهوم میکند.
افزون بر این، یکی از شاخصههای یک بورس کارا و پویا، واکنش سریع معاملات به خبر منتشر شده و در پی آن رسیدن به تعادل در مدت زمانی کوتاه است و این موضوع در حالی در بورسهای پیشرو دنیا قابل مشاهده است که در بورس ما به دلیل وجود محدودیت هایی همچون دامنه نوسان علاوه بر طولانی شدن مدت اثرپذیری بورس از رخدادها، کاهش حجم معاملات را نیز به دنبال دارد.
از این رو با چنین اتفاقاتی، تعدیل قیمتها در بورس طولانی مدت و فرسایشی میشود و حجم معاملات کاهش مییابد و در پی آن برخی از معاملهگران به ویژه تازه واردها خسته شده و عطای معامله در تالار شیشهای را به لقای آن میبخشند و ترک بازار میکنند.
همچنین یکی دیگر از تبعات وجود محدودیت هایی همچون دامنه نوسان، تشکیل صفهای خرید و فروش طولانی است که نقدشوندگی را در بورس کاهش میدهد و زمانی هم که صحبت از ورود سرمایه خارجی به بورس میشود اعمال چنین محدودیت هایی به تهدیدی برای فرصت طلایی حضور خارجیها در بورس تبدل میشود.
از طرف دیگر یکی از مهمترین مزایای حذف این چنین محدودیت هایی این است که با توجه به اینکه دیگر امکانی برای ایجاد صف و ترغیب سرمایه گذاران به شرکت در این صفها وجود نخواهد داشت، برداشتن محدودیت هایی همچون حجم مبنا و دامنه نوسان به افزایش تکیه بر تحلیل و توجه به مسائل بنیادی صنایع و شرکتها و نیز دوری از خرید و فروشهای هیجانی در صفها در کنار جلوگیری از دستکاری قیمت کمک میکند.
به علاوه این که برداشتن محدودیت ها مساوی است با افزایش نقدشوندگی سهام موجود در بازار؛ چرا که دیگر صف بدون عرضهای وجود نخواهد داشت. از قضا این موضوع به نوعی به افزایش شفافیت اطلاعاتی در بازار سرمایه هم کمک کند آن هم به این دلیل که شرکتها بدون ترس از صف فروش و خرید و پایین آمدن نقدشوندگی سهام خود به انتشار اطلاعات واقعی اقدام میکنند.
موافقان اعمال محدودیت ها چه میگویند؟
البته در مقابل، موافقان اعمال محدودیت ها معتقدند بورس ما هنوز به بلوغ کافی برای برداشتن محدودیت ها نرسیده است و از سوی دیگر کنترلها و نظارتها در بازار نیز تا اندازهای شفاف و عملی نشده تا جلوی سوءاستفادهها و سفتهبازها گرفته شود، بنابراین تعیین سقف برای نوسان قیمت معاملات در بورس، تا حدودی هیجانات کاذب و نیز بالا و پایین رفتن نادرست قیمتها را کنترل میکند و تا بورس به بلوغ کامل نرسد نباید محدودیت ها برداشته شود. به علاوه این که دلیل اصلی وجود محدوده نوسان قیمتی در بورس را باید در سطح کارآیی اطلاعاتی بازار جستوجو کرد که دامنه نوسان سبب میشود سرعت انتقال اطلاعات به عموم با سرعت تغییرات قیمتی سهام متوازن شود.
همچنین اگر محدودیت قیمتی وجود نداشته باشد، در صورت ایجاد یک شایعه بیاساس یا هیجانات بازار، نوسان شدیدی در قیمت سهام به وجود خواهد آمد که ضرر و زیان سنگینی را به سرمایهگذاران وارد میکند؛ بر این اساس با اعمال محدودیت دامنه نوسان، سرعت تغییرات قیمتی کاهش یافته و با سرعت انتقال اطلاعات به بازار هماهنگ میشود و فرصتی را در اختیار معاملهگران قرار میدهد تا با تحلیل بیشتر به اطلاعات مخابره شده واکنش نشان دهند.
با وجود همه این دیدگاهها در خصوص بودن یا نبودن حجم مبنا و دامنه نوسان باید گفت، در حالی این روزها صحبت از حذف چنین محدودیت هایی در بورس میشود که در بیشتر بورسهای پیشرفته و توسعه یافته دنیا، مفهوم محدوده نوسان روزانه قیمت سهام برای سهامداران واژهای ناشناخته است.
ضمن این که تصمیمها مبنی بر تغییر و برداشتن محدودیت ها در بورس در حالی حرکتی منطبق بر منطق استاندارد بورسهای دنیاست که علاوه بر آن، استانداردهای حسابداری و حسابرسی متناسب، مقررات اطلاعرسانی و نظارت دقیق، وجود معاملهگران و بازارسازان، وجود شرکتهای رتبهبندی ریسک، تنوع ابزارهای مالی، افزایش عمومی آگاهی سرمایهگذاران و شرایط اقتصادی و سیاسی باثبات از دیگر عوامل مهمی هستند که بازار سرمایه را به سمت کارآیی بیشتر سوق میدهند و محدودیتهای بورس را نیز کمرنگ میکنند.
همچنین کارشناسان بر این باورند که هر چند وجود دامنه نوسان و حجم مبنا مهمترین عامل سفته بازی در شرکتها است که موجب تردید در خریدها و فروشهای بازار میشود، اما حذف کردن دامنه نوسان یکی از احتیاجات بازار سرمایه است که البته نباید یک شبه محقق شود. به همین دلیل به نظر میرسد در ابتدا این مهم باید از شرکتهای بزرگ آغاز شود و همزمان با آن، برای سهام این شرکتها بازارگردانی وجود داشته باشد که عرضه و تقاضای آنها را بدون ایجاد صف خرید و فروش به تعادل برساند.
در مجموع باید گفت، در حال حاضر مواردی که بازار سهام کشور را به رشد و توسعه پایدار میرساند از دو دیدگاه مورد بررسی هستند که یکی از این موضوعات، موارد مربوط به کلان اقتصادی از جمله خروج صنایع از رکود و بازگشت به دوران رونق غیرتورمی است که موجب چرخش نقدینگی در اقتصاد کشور و در پی آن بهبود شرایط بنگاهها و بورس میشود. همچنین تک نرخی شدن ارز، کاهش غیردستوری نرخ سود بانکی، کاهش بهره تسهیلات بانکی و از بین رفتن بوروکراسی در این زمینه، تسهیل ورود خارجیها به اقتصاد کشور، دل کندن دولت از اقتصاد و میدان دادن به بخش خصوصی و... از جمله دیگر مواردی است که بر اقتصاد و به تبع آن بورس کشور تاثیر خواهد گذاشت و انتظار فعالان اقتصادی و بازار سرمایه از دولت دوازدهم نیز توجه به این موارد است.
از سوی دیگر اعمال تغییراتی در معاملات بازار سهام همچون افزایش سرعت و شفافیت در ارائه اطلاعات و دسترسی یکسان سهامداران به آنها، حذف حجم مبنا، تغییر و پویایی در دامنه نوسان و... نیز از دیگر ملزومات رشد و رونق معاملات تالار شیشهای است که برای داشتن بورسی عمیق و پویا ناگزیر به انجام آنها هستیم.