عصر بازار- اواخر بهمن ماه امسال بود که شرکت تولید نیروی جنوب غرب صبا با برگزاری جلسه معارفه، خود را برای عرضه اولیه ۵ درصدی سهام در روز چهارشنبه ۲۷ بهمن آماده میکرد که خبری به نقل از رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار منتشر شد مبنی بر این که "عرضههای اولیه بازار سرمایه دستکم تا پایان امسال متوقف خواهد شد".
به گزارش پایگاه خبری«عصربازار» ، به گفته شاپور محمدی عرضه اولیه سهام شرکتها باید با در نظر گرفتن شرایط بازار باشد و با توجه به وضعیت کنونی بورس از یک سو و نیز لزوم جلوگیری از خروج نقدینگی و فروش سهام توسط برخی معاملهگران برای تامین مالی خرید سهام جدید و همچنین حمایت از سهامداران، فعلا عرضه اولیهای نخواهیم داشت و در سال آینده هم باید ببینیم شرایط بازار چگونه است و بعد، اجازه عرضه اولیه در بازار را صادر میکنیم. به طور کلی، "عرضه اوراق بهادار شرکت به عموم برای نخستین بار و بدون سابقه قبلی قیمتگذاری"، تعریفی است که کارشناسان برای عرضه اولیه یا عرضه عمومی اولیه یا به قول خارجیها Initial Public Offering or IPO دارند.
بر این اساس روشهای مختلفی وجود دارد که شرکت میتواند برای عرضه عمومی اوراق بهادار خود از آنها استفاده کند که سه روش متداول آن روش آمریکایی ثبت دفتری، عرضه عمومی به روش حراج و عرضه عمومی به قیمت ثابت است و از این میان، انتخاب روش عرضه عمومی بر اساس مقررات و عرف هر کشور صورت میگیرد. در خصوص شیوههای عرضه عمومی نیز باید اذعان داشت، نخستین عرضه عمومی به روشهای مختلفی صورت میپذیرد که انتخاب هر کدام از آنها، با توجه به قوانین در کشورهای مختلف متفاوت است؛ از این رو در روش عرضه عمومی به قیمت ثابت ابتدا قیمت عرضه تعیین میشود و سپس سرمایهگذارانی که نوعا در قسمتی یا کل سهام سفارش داده شده مشارکت دارند، سفارشها را دریافت میکنند که تا چند ماه پیش نیز از این روش در عرضههای اولیه بازار سرمایه کشور استفاده میشد. البته عرضه اولیه به روش عرضه عمومی بدون حواشی و اشکال هم نیست، تا جایی که در آخرین عرضه اولیه بازار سهام که در روز 26 مهرماه امسال به این روش انجام شد، تعداد 100 میلیون سهم شرکت آسان پرداخت پرشین معادل 10 درصد از سهام این شرکت در حالی جهت کشف قیمت عرضه اولیه شد که به سهامداران آنلاینی اجازه خرید مستقیم در این عرضه اولیه داده نشد تا مُهر تاییدی باشد بر این که دستکم در بازار سرمایه ایران روش عرضه عمومی در عرضههای اولیه آن طور که باید و شاید از کارایی برخوردار نیست.
با وجود این اما در جریان عرضه اولیه سهام شرکت آسان پرداخت پرشین که از قضا آخرین عرضه اولیه به روش عرضه عمومی بازار سرمایه تا به امروز بوده است، مدیرعامل شرکت بورس از تغییر روش عرضه اولیه سهام در بازار خبر داد و گفت: "مسائلی همچون افزایش ناگهانی و یکباره سفارشهای خرید در هنگام عرضههای اولیه و وجود اختلال در سیستم معاملات آنلاینیها و قطع شدن اینترنت عده زیادی از معاملهگران و در نتیجه عدم دسترسی بسیاری از متقاضیان به خرید سهام عرضه اولیه" از جمله موضوعاتی هستند که موجب شده تا متولیان بازار سرمایه به فکر خداحافظی با عرضههای اولیه به روش عرضه عمومی بیفتند. از این رو روش ثبت سفارش دفتری (Book Building) برای کشف قیمت در عرضههای اولیه بازار سهام در ماههای گذشته انتخاب و در بازار سرمایه اجرایی شد.
بر این اساس برخی از کارشناسان بر این باورند، در حالی این روش عرضه اولیه از سالهای دور در دنیا استفاده میشود که مهمترین مزیت در روش عرضه اولیه سهام به روش بوک بیلدینگ، امکان ثبت سفارش به قیمتهای متفاوت میباشد؛ چرا که در این روش، هر سفارش با توجه به حداکثر حجم مشخص شده در قیمتی که خریدار تعیین میکند در سامانه معاملات ثبت خواهد شد و در تخصیص سهام بیعدالتی ایجاد نخواهد شد. بهعلاوه این که در روش بوک بیلدینگ هر خریدار با توجه به تحلیل و بررسیهای خود، درخواست خرید سهام را در ساعتی مشخص که از قبل ناظر بازار اعلام میکند، در سیستم معاملاتی ثبت میکند.
با همه این مزایا اما کارشناسان این روش از عرضه اولیه را بیعیب و نقص نمیدانند، تا جایی که برخی یکی از معایب آن را قیمت و محدودیت مثبت و منفی 10 درصد عنوان میکنند و معتقدند نهاد عرضه کننده، یک قیمت را به عنوان کف قیمت سهم مشخص میکند، حال سرمایهگذاران میتوانند سفارش خرید خود را در بازهای بین این قیمت کف و 10 درصد بالاتر از این قیمت قرار دهند که مشکل این روش در اینجا خودنمایی میکند که به احتمال زیاد در بیشتر مواقع این کار باعث میشود تا افراد در زمان عرضه اولیه، در این روش در سقف قیمتی اقدام به ثبت سفارش و خرید سهام کنند. به همین دلیل این موضوع ممکن است موجب ایجاد صف خرید در عرضه اولیه شود، هر چند به صورت کلی در این روش معاملهگران راحتتر از روش حراج اقدام به خرید عرضه اولیه میکنند. بهعلاوه این که در روش جدید دیگر اولویت با سفارش زودتر نیست و سرمایهگذاران نیازی نیست خیلی سریع سفارش خود را ثبت کنید، بلکه بر اساس تحلیل خود آن قیمتی را که در بازه مشخص شده است، انتخاب میکنند و در آن قیمت، سفارش خود را به ثبت میرسانند.
با وجود این و صرفنظر از مزایا و معایب روشهای کشف قیمت و عرضه اولیه سهام شرکتها، در خصوص اثر عرضههای اولیه سهام بر معاملات بورس اوراق بهادار باید گفت، برخی کارشناسان معتقدند هر چند عرضه اولیه سهام حجم چندانی از معاملات بازار سهام را در بر نمیگیرد، اما در شرایطی که سهام شرکتهای بزرگ و حتی متوسط با اقبال چندانی مواجه نیستند، عرضههای اولیه نسبت به حجم روزانه معاملات و میزان سهام شناور اندک خود، به طور متوسط 15 تا 20 درصد از ارزش کل معاملات روزانه را به خود اختصاص میدهند، چرا که گاه عمده معاملهگران برای نوسانگیری کوتاهمدت از عرضههای اولیه، به فروش سهام شرکتهای بزرگ و تاثیرگذار در پرتفوی خود به هر قیمتی اقدام میکنند. از این رو با توجه به شرایط رکودی و نامساعد بازار سرمایه تصمیم بر توقف عرضههای اولیه دستکم به صورت مقطعی میتواند کمک حال بازار باشد. بهعلاوه این که مشکلات عرضههای اولیه در بازار سهام کشور به نبود و یا کمبود نقدینگی و اثر آن بر کلیت بازار خلاصه نمیشود و مشکلات دیگری مانند محدودیت اطلاعات مورد نیاز و عدم شفافیت کافی و حضور کمرنگ شرکتهای تامین سرمایه برای سنجش ارزندگی سهام در عرضه اولیه نیز باعث شده است تا اطمینان چندانی برای تایید صحت و سقم مدارک و مستندات مالی این شرکتها در بدو ورود به بازار سرمایه وجود نداشته باشد که به این موارد باید عدم برقراری عدالت در توزیع سهام شرکتها در عرضههای اولیه را نیز اضافه کرد که بسته به شیوه عرضههای اولیه متغیر است. بنابراین عرضههای اولیه آنگونه که باید و شاید به توسعه و شفافیت بازار کمکی نمیکنند و بود و نبودشان از این منظر برای بورس اهمیتی ندارد.
در مقابل اما عدهای مخالف توقف عرضههای اولیه در بورس بهویژه در زمان رکود و کسادی بازار هستند؛ این عده بر این باورند که عرضههای اولیه نه تنها موجب خروج پول و نقدینگی از بازار و سهام دیگر شرکتها نمیشود بلکه این عرضهها همواره با ورود نقدینگی جدید (گاهی هر چند ناچیز و اندک) به بازار سهام همراه بوده است و تجربه و تحقیقات صورت گرفته در بورسهای دنیا نیز این نکته را تایید و تاکید میکند.
از سوی دیگر در شرایط رکودی کنونی بازار سهام که حجم قابل توجهی از نقدینگی در صندوقهای سرمایهگذاری در اوراق با درآمد ثابت پارک شده است، عرضههای اولیه میتواند به تکاپوی نقدینگی در سهام منجر شود و از این منظر تصمیم اخیر سازمان بورس بر زدن قفل بر عرضههای اولیه نه تنها دردی از دردهای بازار سهام را درمان نمیکند بلکه خود مشکلی بر مشکلات این روزهای بورس افزوده است. از این رو باید گفت، یکی از مهمترین انگیزههای موجود در تمامی عرضههای اولیه جذابیت قیمتی در عرضهها است، به نحوی که بسیاری از عرضه کنندههای سهام در دنیا با در نظر گرفتن تخفیفی در قیمت عرضه اولیه سعی در افزایش مشارکت فعالان بازار و افزایش سهام شناور آن در شرکت خود را دارند؛ بنابراین در روزهایی که بورس با کمبود نقدینگی مواجه است و سرمایهگذاران انگیزهای برای آوردن نقدینگی خود به بورس ندارند، سهامداران عمده بهویژه عرضه کنندگان سهام در عرضههای اولیه باید به این موضوع توجه کنند که آن چیز که عرضه اولیه را برای سهامداران و خریداران بیش از هر چیز دیگری از جمله روش مورد استفاده در عرضه اولیه، جذاب و مورد توجه میکند، جذابیت قیمتی و کسب سود و منفعت است و مدیران و تصمیمگیران بازار هم باید به این نکته توجه کنند که روزهای رکودی و بیرمق بورس بهانه و دلگرمی برای ورود نقدینگی میخواهد نه توقف عرضههای اولیه و انتظار بیثمر برای روزهای خوش نیامده.