عصر بازار- بر اساس قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران (ماده ١ بند ۲۰) ، صندوق سرمایه گذاری به شرح زیر تعریف شده است: «نهادی مالی است که فعالیت اصلی آن سرمایه گذاری در اوراق بهادار میباشد و مالکان آن به نسبت سرمایهگذاری خود، در سود و زیان صندوق شریک هستند».
به گزارش پایگاه خبری «عصربازار»، سرمایهگذارانی که سهام صندوقهای سرمایهگذاری را خریداری میکنند همان مالکان یا سهامداران هستند و وجوه دریافتی از آنها در ترکیب متنوعی از اوراق بهادار شامل سهام، اوراق قرضه، ابزارهای کوتاه مدت بازار پول و داراییهای دیگر سرمایهگذاری میشوند.
صندوق سرمایهگذاری مشترک اولین بار در سال ١٨٢٢ و در کشور هلند معرفی شد؛ در دهه 1890در ایالات متحده آغاز و در دهه 1920 محبوبیت این صندوقها به اوج خود رسید و اولین صندوق سرمایهگذاری به شکل امروزی در سال ١٩٢٤ در شهر بوستون آمریکا تشکیل شد. در بازار سرمایه ایران کمتر از یک دهه از عمر این نهاد مالی گذشته است و براساس ترکیب داراییها به صورت زیر طبقهبندی میشوند:
• صندوق سرمایه گذاری در سهام: عمده داراییهای صندوق در سهام پذیرفته شده در بورس یا فرابورس سرمایهگذاری میشود.
• صندوق سرمایهگذاری با درآمد ثابت: عمده داراییهای صندوق در اوراق مشارکت، سپرده بانکی، گواهی سپرده بانکی و اوراق بهادار با درآمد ثابت سرمایهگذاری میشود.
• صندوق سرمایهگذاری مختلط: حداقل 40 درصد و حداکثر 60 درصد از داراییهای صندوق در سهام پذیرفته شده در بورس یا فرابورس و مابقی آن در اوراق و دارایی با درآمد ثابت و تضمین شده سرمایهگذاری میشود.
صندوق سرمایه گذاری برای اداره، ساختار ادارای و استخدامی مربوط به خود ندارد؛ برای این منظور صندوق ها رکنی تحت عنوان «مدیر صندوق» دارند که به استخدام افراد ذیصلاح برای سیاست¬گذاری منابع آن و همچنین تهیه نرم افزار و سخت افزار لازم برای پیشبرد اهداف صندوق می پردازد. در ازاء خدمت اداره صندوق توسط مدیر، وی کارمزدی تحت عنوان کارمزد مدیریت صندوق دریافت می دارد که جزء هزینه-های مستقیم پرداخت شده توسط صندوق در نظر گرفته می¬شود.
مدیر صندوق نهاد مالی است که دارای مجوز سبدگردانی از سازمان بورس و اوراق بهادار باشد. مدیر صندوق های سرمایه گذاری می تواند یکی از شرکت های «تأمین سرمایه»، «کارگزاری» یا «سبدگردان» باشد. ولی اعطای مجوز مدیریت صندوق به نهاد کارگزاری، سؤال مورد بررسی این نوشتار است: «آیا انجام فعالیت مدیریت صندوق های سرمایه گذاری توسط شرکت های کارگزاری، با توجه به زنجیره فعالیت آن، امری حرفه¬ای و کارشناسی تلقی می گردد؟»
پاشنه آشیل درآمد در صنعت کارگزاری، البته آنچه با نگاه مرسوم به شرکت های کارگزاری شکل می¬گیرد، درآمد حاصل از انجام معاملات و از محل أخذ کارمزد معاملات می باشد. گرچه برخی شرکت های کارگزاری فعالیت های دیگری مثل اعطای اعتبار به مشتریان، ارائه خدمات مشاوره سرمایه گذاری و مشاوره عرضه و پذیرش و غیره نیز انجام می دهند؛ ولی به هر حال عمده شرکت¬های کارگزاری، درآمد اصلی خود را در کارمزد حاصل از معاملات تعریف می کنند.
با این حال مجوز اولین صندوق های سرمایه گذاری در کشور ما با مدیریت شرکت های کارگزاری صادر شد. بنابراین صندوق های سرمایه¬گذاری در دهه هشتاد، نقش جدیدی برای شرکت های کارگزاری تعریف کرد و آن، «مدیریت دارایی های مالی» متعلق به دیگران در قالب صندوق سرمایه گذاری یا سبد اختصاصی سهام برای مشتریان بود.
اما اینکه در زنجیره خدمات شرکت های کارگزاری، با رویکرد «کارگزاری با خدمات جامع»، تمامی خدمات اعم از انجام معاملات، ارائه خدمات مشاور سرمایه گذاری، و مدیریت دارایی های مالی دیده شده، مزایا و معایبی دارد؛ از جمله مزایای این نگاه جامع به شرکت های کارگزاری عبارتست از:
- امکان ارتقاء شرکت¬های کارگزاری در قالب بنگاهی توسعه یافته و در مقیاس بزرگ؛ در نقطه مقابل یک شرکت کوچک و متوسط که صرفاً به ارائه خدمات معاملات می¬پردازد؛
- امکان جذب نیروهای متخصص از بازار سرمایه، نگهداری آنها در قالب موقعیت های شغلی متنوع و ایجاد گردش شغلی متناسب برای ایشان؛
- امکان فعالیت بلندمدت شرکت های کارگزاری با توجه به چرخه¬های مختلف تجاری و افزایش احتمال بقاء بنگاه.
از معایب داشتن نگاه جامع به شرکت های کارگزاری، موارد زیر است:
- عدم وجود نگاه تخصصی به هر یک از فعالیت های تعریف شده در شرکت کارگزاری، با توجه به نبودن تمرکز لازم؛
- وجود تضاد یا تعارض منافع در بین فعالیت های مختلف انجام شده در شرکت کارگزاری.
موضوع تضاد منافع بین فعالیت مدیریت صندوق سرمایه گذاری و مأموریت اصلی شرکت کارگزاری که خدمات معاملات اوراق بهادار است، با توجه به شرایط بومی و مقررات هر کشور قابل بحث و تبیین است.
همینطور اینکه آیا اعطای مجوز مدیریت سبد اختصاصی و صندوق های سرمایه گذاری به شرکت کارگزاری، به دلیل فقدان تمرکز لازم در این نهاد مالی برای مدیریت دارایی ها، مانع ارائه خدمات با کیفیت و حرفه ای به مشتریان می شود یا خیر نیز با توجه به نحوه کارکرد این بنگاه در اقتصاد کشور قابل بررسی می باشد.
تجربه مدیریت شرکت های کارگزاری با نگاه «کارگزاری با خدمات جامع» در کشور، نشان از این دارد که با توجه به نوسانات مختلف چرخه های تجاری در بازار سرمایه، اینکه شرکت¬های کارگزاری بهصورت اختصاصی و صرفاً به عملیات معاملات اوراق بهادار پرداخته و از انجام و ارائه سایر فعالیت ها در زنجیره خدمات بازار سرمایه مثل مشاور عرضه و پذیرش، مشاور سرمایه گذاری و مدیریت دارایی های مالی و صندوق های سرمایهگذاری دور نگه داشته شوند، امکان توسعه و حتی بقاء این بنگاه در طول زمان بهشدت محدود شده و حتی در مواردی که رکود بازار سرمایه طولانی شده است، نگاه صرفاً خدمات معاملاتی به شرکت کارگزاری، منجر به توقف فعالیت برخی کارگزاری ها هم شده است.
بنابراین در شرایط اقتصادی که صرفه جویی ناشی از مقیاس، در کنار تخصصی شدن فعالیت ها در شرکت های کارگزاری، به همراه ارائه خدمات یکپارچه و جامع به مشتریان، بهعنوان یک مزیت پایدار، متضمن ادامه فعالیت و تعمیق و گسترده شدن خدمات این نهاد مالی است، بنظر می¬رسد انجام فعالیت مدیریت صندوق¬های سرمایه-گذاری توسط شرکت های کارگزاری، با توجه به زنجیره فعالیت آن، امری حرفه ای و کارشناسی بوده و امکان ارائه خدمات بهتر به مشتریان صندوقها را فراهم می آورد.