عصر بازار- با انتشار اسناد خزانه اسلامی در مهرماه سال ۱۳۹۴، این اوراق به ابزاری جدید برای تامین مالی فعالیتهای اقتصادی دولت به ویژه در زمینه تسویه بدهیهای دولت تبدیل شد، آنچنانکه از آغاز تولد این ابزار تاکنون درحدود ۱۸ هزار میلیارد اسناد خزانه در فرابورس ایران منتشره شده است.
به گزارش پایگاه خبری «عصربازار»، این درحالی است که دولت یازدهم، در لایحه بودجه سال 96 خود پیشبینی کرده برای پرداخت اصل و سود اوراق سررسید شده درمجموع 5 هزار میلیارد تومان اسناد خزانه را وارد بازار کند که این مهم نشاندهنده از توسعه بازار بدهی در سالهای آتی به عنوان یکی از مهمترین برنامههای دولت است.
اگرچه عمر اسناد خزانه و بازار بدهی چندماهی بیشتر از یک سال است و میزان اقبال عمومی سرمایهگذاران نسبت به آن قابل توجه، اما درهمین مدت موضع گیری فعالان بازار سهام درمقابل این بازار کم نبوده است؛ برخی از فعالان بورس معتقدند اسناد خزانه حجم زیادی از نقدینگی بازار سهام را بلعیده و این موضوع باعث کمبود نقدینگی در بورس شده است.
با توجه به این موضوع با علیرضا توکلی، رئیس ابزارهای نوین فرابورس ایران درباره حجم نقدینگی که این اوراق به خود اختصاص دادهاند و آیا این تحلیل از سوی منتقدان صحت دارد؟ گفتوگویی داشتهایم که میتواند تحلیل بسیار درستی را به فعالان بازار ارائه دهد و پاسخ منتقدان را با اعداد و ارقام بدهد.
- آقای توکلی، آیا اسناد خزانه و بدهی، نقدینگی بازار سهام را به طرف خود جذب کرده است؟
ببینید درباره اسناد خزانه و حجم منابعی که برای خرید این اوراق در بازار صرف شده، متاسفانه ارقام و اعداد چندان درست نیست. براساس آمار رسمی، تاکنون 18 هزار میلیارد تومان اوراق اسناد خزانه منتشر شده که اولین سری آن با نماد "اخزا 1 " 1000 میلیارد تومان بود و تا روز سررسید 580 میلیارد تومان آن به پیمانکاران داده شد. در واقع 420 میلیارد تومان از این اوراق اصلا منتشر نشد.
بد نیست بدانید که از 580 میلیارد تومان نیز بازار تنها 300 میلیارد تومان آن را خریداری کرده و 280 میلیارد تومان از این عدد را پیمانکاران را در بازار عرضه نکرده و در روز سررسید به طور مستقیم پولش را از دولت دریافت کردند. درنتیجه این تحلیل کاملا اشتباه است که بگوییم "اخزا" یک هزار میلیارد تومان منابع را از بازار خارج کرده است درحالیکه در کل 300 میلیارد تومان پول را از بازار به مدت 6 ماه به خود جذب کرد؛ زیرا کل پولی که بین مهر تا اسفندماه 94 به واسطه فروش اسناد خزانه توسط پیمانکاران از بازار خارج شد در 23 اسفندماه به طور کامل به بازار بازگردانده شد.
- در سال 95 اسناد خزانه چه میزان مورد اقبال بازار قرار گرفته است؟
در هشت ماهه امسال، 4100 میلیارد تومان انواع اوراق منتشر شده یا به عبارتی پول از بازار خارج شده که 1900 میلیارد تومان آن اسناد خزانه بوده است که درمجموع 6 هزار میلیارد تومان میشود. از این عدد 45 میلیارد تومان را دولت بابت سود اوراق پرداخت کرده و 2300 میلیارد تومان آن نیز اصل پول اوراق را پس داده که خالص آن 3700 میلیاردتومان میشود. براساس آمار تا اسفندماه، سه هزار میلیارد تومان از 3700 میلیارد تومانی دوباره به بازار برمیگردد. پیشبینی میشود در 3 تا 4 ماه آینده با توجه به برنامههای پرداختی که دولت دارد، عدد 3700 میلیارد تومان به 700 میلیارد تومان برسد. بر همین اساس با وجود اینکه ارقام و حجم انتشار اوراق بسیار بزرگ هستند اما مقدار خالص پولی که از بازار خارج شده بسیار کمتر از ارقامی است که گفته میشود.
- چه میزان از ارزش مالی ایران را بازار بدهی تشکیل میدهد؟
ارزش بازارهای مالی ایران تا پایان 15 آبان ماه جاری حدود 1300 هزار میلیارد تومان بوده که از این عدد 71 درصد به بازار بدهی و 29 درصد نیز به بازار سرمایه اختصاص دارد. بورس تهران با سهم 87 درصدی و فرابورس نیز 13 درصد از کل بازار سرمایه را در اختیار دارند. چنانچه 71 درصد از بازار مالی ایران را بازار بدهی تشکیل دهد، 95 درصد از کل این بازار به تسهیلات بانکی و 5 درصد نیز به اوراق بدهی تعلق دارد.
- در دیگر بازارهای مالی دنیا وضع به چه صورت است؟
در دیگر بازارهای مالی دنیا، 65 درصد از بازار بدهی به اوراق بدهی و 35 درصد نیز تسهیلات بانکی تعلق دارد.
- به این ترتیب بازار بدهی ما قابلیت بزرگ شدن بیش از این اعداد را دارد؟
بله دقیقا، باید بگویم بازار بدهی ایران میتواند 13 برابر حجم کنونی بزرگتر شود.
- حجم کل معاملات ابزارهای نوین در فرابورس چقدر است و اسناد خزانه چه سهمی از آن دارد؟
در حال حاضر بیشترین گردش مالی مربوط به اوراق با درآمد ثابت است که در میان آنها اسناد خزانه بیشترین تقاضا را دارد؛ 50 درصد کل معاملات فرابورس مربوط به ابزارهای نوین است که 20 درصد متوسط حجم کل معاملات فقط اسناد خزانه اسلامی است.
- یعنی پر معاملهترین ابزار اسناد خزانه محسوب میشود؟
بله دقیقا؛ زیرا اسناد خزانه مزیتی که دارد این است که عرضه و تقاضای آن به اندازه کافی در بازار وجود دارد. ما در بازار سهام در بسیاری از موارد در بخش عرضه به دلایل مختلف مانند سیاستهای سهامداران با کمبود مواجه میشویم اما در اوراق با درآمد ثابت و به طور مشخص اسناد خزانه، دارندگان اسناد خزانه پیمانکارانی هستند که حاضرند کل اوراق خود را بفروشند به همین دلیل از سمت عرضه نگرانی وجود ندارد. از سوی دیگر به واسطه آشنایی بازار با این ابزار و اطمینان از اینکه اسناد خزانه کم ریسکترین ابزار موجود است و دولت حتما نسبت به بازپرداخت آن اقدام میکند، و از نرخ بالایی نیز برخوردار است، درنتیجه تقاضا برای خرید آن همیشه وجود دارد.
- آقای توکلی در دنیا بازار بدهی از بزرگترین بازارهای مالی محسوب میشود و جذب سرمایههای خارجی در آن بسیار بالاست؛ در ایران سرمایههای خارجی چه میزان تمایل به خرید اسناد خزانه دارند؟
برای سرمایهگذاران خارجی، بازده و ریسک دو فاکتور اساسی محسوب میشوند. ریسک اسناد خزانه بسیار کم است و بازده آن نیز در مقایسه با دیگر کشورهای خارجی از جذابیت بالایی برخوردار است. اما در اینجا ریسکی وجود دارد که خارجیها برای ورود به بازار اوراق با درآمد ثابت بسیار محتاطانه عمل میکنند که آن هم ریسک نرخ ارز است. یک سرمایهگذار خارجی وقتی قصد میکند پولش را به صورت ارز وارد این بازار در ایران کند، ممکن است بازدهی 24 درصدی کسب کند که نرخی بسیار جذاب است، اما چنانچه ارزش ارز بیش از 20 درصد کاهش یابد خالص سودی که برای او میماند معادل 4 درصد خواهد بود، یا اگر این کاهش 30 درصد باشد او 6 درصد متضرر میشود. در ایران به دلیل اینکه یک بازار ارز شفاف و قابل پیشبینی وجود ندارد، خارجیها چندان تمایلی برای ورود به این بازار ندارند یا تنها بخش کوچکی از سرمایه خود را صرف خرید این اوراق کردهاند. ورود سرمایههای خارجی در ابعاد و ارقام کلان تا زمانی که سرمایهگذار از نرخ ارز خیالی آسوده نداشته باشد، چندان ممکن نخواهد بود.
- امروز چند درصد از اسناد خزانه توسط خارجیها خریداری شده است؟
بیشتر از 20 میلیارد تومان.
- به این ترتیب یکسان سازی نرخ ارز میتواند متضمن ورود سرمایههای خارجی به این بازار باشد؟
خیر، اجازه بدهید شفافتر در این باره توضیح بدهم. یکسان سازی نرخ ارز با قابل پیشبینی بودن نرخ ارز کاملا متفاوت است؛ یکسان سازی نرخ ارز یعنی این اینکه ما در بازار، دیگر هر لحظه یک قیمت نداشته باشیم و دیگر شاهد چند قیمتی نرخ نباشیم، در صورتیکه قابل پیشبینی بودن نرخ ارز معنایی کاملا متفاوت با یکسان سازی نرخ ارز دارد، به این معنی که مستقل از اینکه قیمت ارز امروز چند است، سرمایهگذار بتواند نرخ ماه آینده، سال آینده و حتی دو سال آینده نیز را تخمین بزند. این موضوع برای خارجیهایی که به دنبال سرمایهگذاری در ایران هستند امری بسیار حیاتی است و به صورت کلی فقط به بازار اوراق ثابت اختصاص ندارد. امروز خارجیها برای ورود به بازار ایران هیچ آگاهی از آینده نرخ ارز ندارند و آینده چندان روشنی را از آن نمیتوانند برای خود ترسیم کنند.
- راه حل این موضوع چیست؟
تنها راهش راه اندازی بازار آتی ارز است.
- با توجه به لایحه برنامه ششم، گویا دولت قصد توسعه هرچه بیشتر بازار بدهی را دارد؟
بله؛ بحث توسعه بازار بدهی از برنامههای مهم دولت محسوب میشود. اگر بازار بدهی گسترش یابد و به بلوغ برسد، میتواند کمک شایانی به بازار سرمایه بکند. در بازار بدهی نیز دو فاز وجود دارد که گام اول آن مربوط به شرکتهای دولتی و پس از آن بخش خصوصی است. حقیقت این است که در دو سال گذشته اگرچه در گسترش بازار بدهی اقدامات خوبی از سوی دولت انجام شده و رشد قابل توجهی را نیز شاهد بودیم، اما هنوز به بلوغ لازم نرسیدهایم. بنابراین برنامه اصلی ما فعلا توسعه بازار بدهی در بخش دولتی و از اواسط سال آینده احتمالا گسترش بازار بدهی در بخش خصوصی است.
- چرا بخش خصوصی در استفاده از ابزار بدهی با تاخیر مواجه است؟
زیرا نرخهای تنزیل کنونی برای این بخش قابل تحمل نیست. مساله بعدی اینکه بخش خصوصی با این حوزه چندان آشنایی ندارد. البته این بخش تاکنون 3 تا 4 هزار میلیارد تومان از بازار بدهی تامین مالی داشته که عددی بسیار کوچک است.
- آیا بازار بدهی ایران در رقابتی تنگاتنگ از نظر بازدهی و سود با بازار بانکی است؟
ببینید در بازار اوراق با درآمد ثابت، نرخها افزایش یافته است و این تحلیل مهمی را به ما از وضعیت بازار ارائه میدهد مبنی بر اینکه ما در بازار بانکی که یک بازار موازی با اوراق ثابت به ویژه اسناد خزانه است نیز شاهد افزایش نرخها هستیم. مستقل از مصوبه بانک مرکزی درباره نرخ سود تسهیلات، هم اکنون در بازار بانکی شاهد تشکیل یک بازار سایهایی هستیم که به مشتریان خاص نرخهای ویژهایی را پیشنهاد میدهد. از آنجا که این بازار رقیب ما محسوب میشود و چون شفافیت لازم را ندارد در نتیجه از طریق مشاهده نرخ اوراق روی تابلوی فرابورس میتوان از نرخها در بازار بانکی ارزیابی داشت. زیرا نرخهای ما از نرخهای بازار بانکی فاصله چندانی ندارد و به سرمایهگذار نیز سیگنال میدهد که کدام بازار از سود دهی بالاتری برخوردار است.
- بنابراین نرخ اوراق آیینهای از نرخ غیر شفاف سود بانکی است؟
بله، هم اکنون این نرخ حدود 24 درصد است. البته باید بدانید نرخهایی که ما اعلام میکنیم، نرخ موثر سالانه است که به این ترتیب نرخ 24 درصدی در بازار اسناد خزانه تقریبا معادل نرخ 22 درصد بازار بانکی است که ماهانه به سپردهگذار پرداخت میشود.