به گزارش پایگاه خبری «عصربازار» به نقل از خبرآنلاین، طبق گفته رییس‌­جمهور پارک چونگ هی: «یکی از ویژگیهای اساسی اقتصاد مدرن، گرایش شدید آن به تمرکز است. بنگاه‌های غول‌­پیکر که اکنون برای کشور ما ضروری تلقی می­شوند، نه ­تنها نقش تعیین­ کننده­‌ای در توسعه اقتصادی و ارتقای سطح زندگی ایفا می­کنند بلکه باعث بروز تحولاتی در ساختار جامعه و اقتصاد نیز می­‌شوند.

بنابراین در یک اقتصاد آزاد، مسائل اقتصادی اساسی دولت را هماهنگی و نظارت و هدایت بنگاه‌های اقتصادی عظیم تشکیل می‌دهند. دولت با ایجاد یک بازار داخلی حمایت­ شده و اعطای اعتبارات کم‌­بهره ولی بشدت کنترل­ شده از طرف نظام بانکی دولتی به طور فعالی به رشد بنگاه‌های خصوصی بزرگ و قدرتمند موسوم به چِی­بول­­ها ( chaebols) کمک کرد.

دولت از خانواده‌­های تجاری پرقدرت پیشین کشور به عنوان زیربنای چِی­بول­ها استفاده کرد. شرکتهای بزرگ کره جنوبی در طول فرایند همپایی این کشور عمدتاً در مالکیت خانواده‌­ها بودند. دولت کره جنوبی هم مثل دولت ژاپن بخوبی از اهمیت حفظ رقابت بین بنگاه‌های بزرگ آگاه بود. دولت با اعطای یارانه فقط به شرط رعایت معیارهای عملکردی دقیق سعی کرد تا از تبانی بنگاه‌های بزرگ جلوگیری کند.

سیاست صنعتی کره جنوبی ابتدا بر جایگزینی واردات متمرکز بود: دولت با حمایت گسترده در مقابل واردات در مدت طولانی که بنگاههای بزرگ در حال رشد بودند، به جذب فناوری‌های پیشرفته از خارج و بهره­‌برداری از صرفه‌­های مقیاس و تنوع محصول همت گمارد. دولت برای حمایت بلندمدت تا زمانی که بنگاه‌ها به قدرت رقابت بین­‌المللی دست یابند آمادگی داشت و این امر بنگاه‌ها را قادر می‌­ساخت که افقی بلندمدت برای طرح‌های سرمایه­‌گذاری خود داشته باشند. پس از تأسیس بنگاه‌ها، یکی از شرایط اصلی تداوم حمایت دولت، موفقیت بنگاه‌ها در بازارهای صادراتی بود.

«دولت کارآفرین» کره جنوبی به هر اقدام صنعتی عمده دهه­‌های 1960 و 1970 دست یازید. به قول یکی از نویسندگان: «دولت مبتکر اصلی طرح‌های جایگزینی واردات اولیه بود.

گذار از صنایع سبک به صنایع سنگین به ابتکار دولت انجام شد. در تأسیس اولین کارخانه عظیم کشتی‌­سازی کره جنوبی، دولت طراح اصلی بود. در اواخر دهه 1970، دولت مسئولیت‌گذار بزرگ به تولید ماشین‌­آلات سنگین و محصولات شیمیایی را به عهده داشت.

دولت زمینه و بستر لازم را برای موج جدید جایگزینی واردات پس از ایجاد صنایع سنگین فراهم ساخت، موجی که صنایع الکترونیک و خودروسازی را از مرحله ساده مونتاژ یا سرهم­‌بندی قطعات فراتر برد. دولت حتی در سال 1962 بود که به عنوان بخشی از برنامه توسعه اقتصادی پنج‌ساله خود به تصویب قانون حمایت از خودرو پرداخت. همراه با این تصمیم، دولت به توسعه صنعت پالایش نفت مبادرت کرد.»

کره جنوبی تا دهه 1990 هم، از حمایت‌های تعرفه­‌ای و غیرتعرفه­‌ای زیادی استفاده می­کرد. برای مثال، حتی در اواخر دهه 1990، فروش خودروهای خارجی در کره جنوبی تقریباً غیرممکن بود. از نظر برخی نویسندگان، سیاست تجاری مداخله­‌گرانه یکی از عناصر مهم راهبرد هم‌پایی کره جنوبی بود. این نویسندگان هشدار می­‌دهند که حمایت برای موفقیت در صنعتی شدن در صنایع پیچیده­‌تر و سرمایه­‌برتر شرط کافی نیست، ولی با توجه با این که در اکثر نمونه­‌های تاریخی، از آلمان و آمریکا تا ژاپن، حمایت وجود داشته است، این استدلال که به حمایت اصلاً نیازی نیست، عمدتاً نوعی پیشداوری به نظرمی­رسد.

چِی­بول­های کره جنوبی محور توسعه اقتصادی کشور بودند. در اواسط دهه 1980، 10 چِی­بول برتر این کشور بیش از دو سوم تولید ملی کشور را در دست داشت. صنایع سنگین بزرگ کره که تحت سلطه چِی­بول­ها بودند، در دهه­‌های 1970 و 1980 محور عملکرد صادراتی پویای این کشور را تشکیل می­دادند.

در سال 1985، از میان 200 بنگاه صنعتی برتر کشورهای درحال­ توسعه، 35 بنگاه به کره جنوبی تعلق داشت (ازجمله 11 شرکت از 29 شرکت برتر دارای فناوری پیشرفته و 13 شرکت از شرکت‌های برتر دارای فناوری متوسط در کشورهای درحال توسعه).

در سال 1995، از میان 10 شرکت فراملی برتر مستقر در کشورهای درحال­ توسعه، 3 شرکت دِی­وو  (Daewoo )، ال­ جی الکترونیک  (LG Electronics )، و گروه سون­کیونگ  (Sunkyong Group  ) به کره جنوبی تعلق داشت.

در سال 1993، کره جنوبی به طور منحصربه­‌فردی در میان کشورهای درحال­ توسعه، 4 شرکت از فهرست 100 شرکت برتر دنیا در مجله فورچون را به خود اختصاص می­داد: سامسونگ، دِی­وو، سانگ­یونگ  (Sangyong  )، و سون­کیونگ. حتی پس از بحران شرق آسیا نیز کره جنوبی 11 شرکت از 100 شرکت برتر منطقه آسیا-اقیانوسیه بر اساس ارزش بازار و 12 شرکت از فهرست 500 شرکت فورچون را به خود اختصاص می­داد.

در اواسط دهه 1990، هر دو شرکت سامسونگ و دِی­وو در حال برنامه­‌ریزی برای توسعه عظیم امکانات تولیدی خود در خارج بویژه اروپا بودند.

مطالعه چگونگی تشکیل بنگاه‌های بزرگ صادراتی در بسیاری از کشورها بیانگر این است که توسعه و ایجاد بنگاه‌های بزرگ در ادامه یک تصمیم و عزم جدی و برنامه­‌ریزی دولت واقع گردیده است. اینکه بنگاه‌های بزرگ در کره جنوبی نیز آثار مثبت اقتصادی بدنبال داشته در پی تصمیم سیاست‌گذار دولتی و حمایت‌های راهبردی و برنامه­‌ریزی‌های از پیش تعیین شده بوده است.

آنچه قابل توجه می­‌باشد این است که صرف دانستن و تایید اینگونه رویکردها آثار مثبت بدنبال نخواهد آورد گرچه در قدم اول شرط لازم می­‌باشد، بلکه آنچه در تجربه کشورها مشاهده می­‌شود این است که دولت در ادامه این درک درست، نسبت به برنامه­‌ریزی راهبردی اقدام نماید و این امر میسر نمی­‌شود مگر اینکه این موضوع در راهبردهای اقتصادی و تجاری و صنعتی کلان کشور جایگاه خود را به نحو مناسبی پیدا نماید.

در یک آسیب­‌شناسی اولیه بنظر می­‌رسد عنصر مفقود در ایران عدم درک این مهم نبوده و نخواهد بود، بلکه آنچه مغفول بوده و فقدان آن به خوبی احساس می­‌شود عدم وجود برنامه­‌های راهبردی بلندمدت می­‌باشد. برنامه­‌هایی که در یک رویکرد کلان، اجزای اساسی آن در کنار یکدیگر قرار گرفته و از ضمانت اجرای کافی نیز برخوردار باشند. 

* امیرهوشنگ فتحی‌­زاده، مدیر گروه مطالعات و پژوهش‌های حقوق اقتصادی و بازرگانی