عصر بازار- معاملات محصولات پتروشیمی در بورس کالا، بعد از روی کار آمدن دولت یازدهم و نشستن نعمت زاده بر کسوت وزیر صنعت، معدن و تجارت با تنشهای زیادی روبرو شده و مسئولین وزارتی درصدد آن برآمدند تا فروش محصولات پتروشیمی را از تالارهای بورس کالا خارج کنند.
به گزارش پایگاه خبری «عصربازار» به نقل از روزنامه تعادل، وزیر صنعت، معدن و تجارت که خود قبل از تصدی وزارت، در صنعت پتروشیمی فعال بوده تا جایی پیش رفت که فروش محصولات پتروشیمی بورس کالا را مظهر سوسیالیسم دانسته و به تخریب طرفداران این دیدگاه پرداخت.
هرچند این اتفاقات در وزارت صنعت، با مخالفت سخنگوی دولت و رییس سازمان برنامه و بودجه ، وزیر اقتصاد و نمایندگان کمیسیون اقتصادی مجلس و همچنین فعالان صنعت پتروشیمی مواجه شده اما با این حال با وجود همه مقاومتها وزارت صنعت، معدن و تجارت همچنان بر خروج معاملات پتروشیمی از بورس کالا اصرار دارد.
بر این اساس، اخیرا روزنامه «تعادل» به نامهای دست یافته است که قائم مقام وزیر صنعت، معدن و تجارت با وجود مخالفت مرکز ملی رقابت ایران مبنی بر عدم خروج محصولات پتروشیمی از بورس کالا، به این مرکز گفته شده که عرضه این محصولات باید از بورس کالا خارج شود. این در حالی است که شورای رقابت نهادی فراقوهای است و اعضای آن از 3 قوه و بخش خصوصی تشکیل شدهاند، بنابراین پشت آن ارادهای ملی وجود دارد. و وزارت صنعت نباید به دیکتهکردن نظرات خود بپردازد. علاوه براین ، با این نامه وزارت صنعت و معدن و تجارت درصدد القاء مشکلاتی است که بیشتر برآمده از تصورات وزارت صنعت، معدن و تجارت است. در این نامه ، مجتبی خسروتاج، قائم مقام وزارت صنعت، معدن و تجارت، حضور محصولات پتروشیمی در بورس کالا را انحصارگرایی دانسته که نشان از درک نادرست وزارت مطبوع آنها از فضای بورس کالا دارد. با این وجود تاکنون مرکز ملی شورای رقابت زیر بار این مساله نرفته است، زیرا رئیس شورای رقابت تاکنون برای شفافیت، رقابتی شدن بازار و جلوگیری از انحصار با خروج محصولات پتروشیمی از بورس کالا موافقت نکرد.
بر اساس این گزارش، رییس شورای رقابت در خصوص آخرین جلسهای که در سال 94 در این خصوص برگزار شد، اعلام کرد که در این جلسه، نمایندگان اتحادیه سراسری تأمین نیاز صنایع پایین دستی پتروشیمی، انجمن صنفی کارفرمایان صنعت پتروشیمی به همراه برخی از تولیدکنندگان و نمایندگان بورس کالا حاضر بودند و نظرات موافقان و مخالفان عرضه محصولات پتروشیمی در بورس کالا مورد ارزیابی قرار گرفت و با نظر جمیع اعضا نهایتا شورای رقابت با بررسی نظرات موافقان و مخالفان با خروج محصولات پتروشیمی از بورس کالا موافقت نکرد. رئیس شورای رقابت با اشاره به اینکه برای ارزیابی بیشتر عرضه محصولات پتروشیمی در خارج از بورس کالا یک کارگروه تشکیل شده است، تصریح کرد: این کارگروه که متشکل از تمام نمایندگان موافق و مخالف عرضه محصولات پترشیمی در بورس کالا است، سه ماه فرصت دارد تمام ابعاد این موضوع را بررسی و در نهایت راهکار مناسب برای رضایت مصرف کنندگان و تولیدکنندگان محصولات پتروشیمی را اتخاذ کند.
اما باز قائم مقام وزارت صنعت و معدن بر طبل خروج کوبیده و طی نامه ای این موضوع را به مرکز ملی رقابت اعلام کرد. این در حالی است که حضور صنایع پایین دستی در بورس کالا سبب بهبود شرایط این صنعت در سالهای گذشته شده و همه دست اندرکاران این صنعت خروج از بورس کالا را زیان آور برای این صنعت میدانند. در همین رابطه نصرالله رضازاده، رئیس هیات مدیره اتحادیه صنایع پایین دستی پتروشیمی، آمار تولید و مصرف مجتمعهای پتروشیمی بر اساس پیشینه آنها قابل کتمان و ساختگی نیست و براساس صادرات و واردات و ظرفیت تولیدی در کشور کاملا مشخص و هویدا است. به گفته وی در سال 1388 صنایع پاییندستی پتروشیمی در حالی تولید یک میلیون و 760 هزار تنی را برای خود به ثبت رساندند که با انتقال عرضه محصولات بورس کالا این میزان به 2 میلیون و 640 هزار تن رسید.
این شرایط در حالی نویدبخش رونق محصولات پلیمری کشور بود که به یکباره با بخشنامه خسروتاج، معاون صنعت، معدن تجارت در تاریخ 12 تیرماه 93 مبنی بر فروش محصولات بالادستی پتروشیمی براساس نرخ ارز به یکباره تولید در بخش پاییندستی با کاهش 7 درصدی مواجه میشود. در سال 94 نیز تولید با کاهش 22 درصدی به 2 میلیون و 960 هزار تن کاهش مییابد که اگر همین روند ادامه یابد حجم تولید در بخش صنایع پاییندستی پتروشیمی از جمله پلیمریها به یک میلیون و 700 هزار تن در کشور خواهد رسید.
ضعف نظارتی صنعت، معدن و تجارت
در حالی خسروتاج از بحران در صنعت پایین دستی پتروشیمی سخن میگوید که برخی از فعالان این حوزه عملکرد نامناسب وزارت صنعت را عالم پیدایی این مشکلات میدانند. در همین زمینه مدیر نظارت بورس کالا معتقد است که کاهش نظارتها در این زمینه باعث شده تا در اوج رقابت معاملات پتروشیمی کالاها در خارج از بورس فروخته شود. طبق مصوبه ستاد هدفمندی یارانهها تنظیم بازار وظیفه اصلی وزارت صنعت بوده و ضعف نظارتی در بخش عرضه و تقاضا باعث شده تا مشکلات مختلفی در بخشهای مختلف برای بازار پتروشیمی ایجاد شود. نمونه این مشکلات میتوان به پروندههایی که طی سه سال گذشته به تعزیرات حکومتی ارسال شده اشاره کرد. یعقوبی با بیان اینکه تمامی نکات و مواردی که وزارت صنعت همواره به عنوان دغدغه خود برای تعادل نظام عرضه و تقاضا در بازار محصولات پتروشیمی عنوان کرده در بورس کالا فراهم و بسترسازی شده است، گفت: علاوه بر تسهیل بستر لازم برای معاملات پتروشیمی در بخش قراردادهای بلندمدت نیز شرایط شفاف برای جلوگیری از ایجاد رانت ایجاد شده است. به دفعات مختلف عنوان شده که شرایط معاملات عادلانه و شفاف در بورس کالا برای مجتمعهای پتروشیمی فراهم است مگر اینکه کسی آن را نخواهد. وی افزود: بر اساس مقررات موجود اگر محصولی در بورس کالا طی دو مرحله به فروش نرسید، باید در بازار آزاد عرضه شود. این در حالی است که امکان فروش اعتباری یا فروش بر اساس تخفیف از طریق بورس کالا برای عرضهکننده وجود دارد.
نامهای وزیر صنعت، معدن و تجارت به مقام معظم رهبری
محمدرضا نعمتزاده که پیش از این در صنعت پتروشیمی حضوری فعال داشته، همچنان به تلاشهای بی نتیجه برای خروج محصولات پتروشیمی از بورس کالا ادامه میدهد و با وجود خاتمه یافتن و بسته شدن موضوع در دولت یازدهم و همچنین مخالفتهای جدی برخی مسوولان و نمایندگان مجلس شورای اسلامی ، بی دلیل پیگیر این موضوع است.
براساس این گزارش، آخرین اقدام عملی نامه نگاری به معاون بررسی دفتر مقام معظم رهبری و اعلام 10 دلیل برای این تصمیم و خروج محصولات پتروشیمی از بورس کالا است.
متن نامه وزیر صنعت، معدن و تجارت
جناب آقای محمدی
معاون محترم بررسی دفتر مقام معظم رهبری
موضوع: عرضه محصولات پتروشیمی در بورس
با سلام
احتراما بازگشت به نامه شماره 4/28630 مورخ 1394/06/ 14 منظم به نامه شماره 940410001 مورخ 1394/06/4 اتحادیه سراسری تعاونی تامین نیاز صنایع پایین دستی پتروشیمی، مبنی بر درخواست خودداری از خروج محصولات پتروشمی از بورس کالایی، ضمن ایفاد تصویر نامه شماره 60/ 124496 مورخ 1394/06/4 این وزارتخانه به معاون اول محترم رییس جمهور، پیرامون دلایل اصلی خروج از انحصار و مخیر بودن مجتمع های پتروشیمی در عرضه محصول در بورس، بدین وسیله اهم دلایل به شرح ذیل اعلام می شود:
1- در هیچ جای دنیا ورود به بورس ها اجباری نیست،انحصاری برای تمام واحدهای تولیدی نیست و حسب درخواست این کار صورت می گیرد.
2- در بورس های دنیا برای کالاهایی نظیر فولاد، نفت، گندم، شکر و فلزات رنگین که از قابلیت تجاری بالا برخوردار بوده، بورس کالایی تشکیل شده لیکن برای محصولات پتروشیمی به ندرت بورس پتروشیمی وجود داشته و قیمت های اعلامی در نشریات جهانی نیز بر مینای معاملات انفرادی بنگاه های پتروشیمی می باشد و نه بورس.
3- در کشورهایی که محصولات پتروشیمی عرضه می شود به صورت انحصاری نبوده و عملا مصرف کنندگان به راحتی جهت تامین نیاز خود از طریق بورس اقدام می نمایند. طبیعت محصول پتروشیمی به واسطه انحصاری بودن آن در ایران ارتباط مستقیم مصرف کننده اصلی با تولیدکنندگان (پتروشیمی ها) را ضروری می نماید این درحالیست که در بورس کارگزاران در جهت کسب منفعت خود (به عنوان فروشنده) اقدام به فروش محصولات به خریداران که چه بسا مصرف کنندگان اصلی هم نبوده، می نمایند.
4- به دلیل ورود کارگزاران در بازار بورس، عملا ارتباط مستقیم فروشنده با خریدار قطع و خدمات بعد از فروش محصول که در این صنعت اهمیت دارد، ارائه نمی گردد.
5- علی رغم ادعای بورس، مبنی بر تهیه ساز و کاری برای فروش به واحدهای کوچک صنایع پایین دستی اعتراض های متعدد واحدهای موصوف در عدم توفیق در دریافت محصول شنیده می شود.
6- شرایط رکود فعلی که اکثر واحدها را به سمت خرید نسیه سوق داده است با ساز و کار معرفی شده در بورس تطبیق نمی کند.
7- امکان برنامه ریزی تولید سالیانه توسط مجتمع های پتروشیمی به دلیل روشن نبودن اینکه چه کسانی مشتریان آتی خواهند بود، سخت شده است. مزید استحضار محصولات پتروشیمی بسیار متنوع و دارای انواع و اقسام گرید و مشخصات می باشند که تولید کننده آنها بایستی بتواند به راحتی مصرف کننده اصلی خود را شناسایی و بر اساس آن نوع، گرید و میزان تقاضا را برنامه ریزی نمایند. لذا تقاضای مصرف کننده واقعی باید ملاک عمل قرار گیرد.
8- امکان پاسخگویی به نیاز واحدهای پایین دستی صنایع پتروشیمی که قراردادهای صادراتی با کشورهایشان دارند، وجود ندارد.
9- برخی از واحدهای پایین دستی در یک استان همجوار با یک مجتمع پتروشیمی قرار گرفته اند لیکن به واسطه شرایط فعلی عرضه در بورس بالاحبار امکان خرید از آن را نداشته و بایستی مواد اولیه خود را از سایر مجتمع های پتروشیمی خریداری نمایند که بدین ترتیب هزینه اضافه ای به این واحدها تحمیل شده است.
10- با وجود مزایایی که از سوی برخی از طرفداران عرضه محصولات پتروشیمی در بورس مطرح می شود تا کنون پاسخ منطقی به این پرسش که چرا تولیدکنندگان تمایلی به عرضه محصولاتشان در بورس ندارند و حتی صنایع پایین دستی نیز رغبت نشان نمی دهند ارایه نشده است.
علی ایحال پیشنهاد ارائه شده از سوی این وزارتخانه بر آن بوده که عرضه در بورس به صورت اختیاری بوده و هر واحد تولیدی مخیر باشد بنا به مصلحت و شرایط محصولاتش را در بورس و یا در قالب قرارداد بلند مدت متعاقبا عرضه نمایند.
مضافا آنکه در جلسه ای که توسط معاون محترم اجرایی رییس جمهور برگزار گردید مقرر شد طی نشستی با شرکت بورس کالای ایران با یک چارچوب انعطاف پذیری دست یافته به طوریکه جهت ایجاد فضای کسب و کار مناسب به ویژه در شرایط کنونی پیش بینی راهکارهای لازم برای رفع انحصارات لحاظ و ارائه گردد.