به گزارش پایگاه خبری «عصربازار» به نقل از سنا، این در حالی است که در حال حاضر بخش کوچکی از تأمین مالی بنگاه های ایرانی و طرح های اقتصادی از طریق بازار سرمایه انجام می شود و مدیران و کارآفرینان برای تأمین مالی طرح های خود بیش از آنکه به انتشار سهام یا اوراق بدهی روی آورند، از ظرفیت نظام بانکی استفاده می کنند.

ضرورت یک اقدام، حمایت از حقوق سهامداران حقیقی
یکی از راه هایی که می تواند به تعمیق و افزایش نقش بازار سرمایه در تأمین مالی منجر گردد و جذابیت بیشتری برای ورود سرمایه گذاران داخلی و خارجی به بازار اولیه و ثانویه فراهم آورد، سیاستگذاری و اتخاذ رویه هایی برای حمایت و صیانت بیشتر از حقوق سهامداران خرد است.
این سیاست ها سبب می شود صاحبان سرمایه های کوچک اطمینان حاصل کنند که مدیران شرکت ها در جهت تأمین منافع آنان حرکت می کنند و در این مسیر نقش کوچکترین اجزای زنجیره سرمایه گذاری و تأمین مالی یعنی «سهامداران خرد» مورد توجه قرار می گیرد. برای سرمایه گذاران خرد مقرون به صرفه نیست که به منظور حصول اطمینان از تأمین منافعشان وقت و منابع مالی خویش را در جهت نظارت بر فعالیت مدیریت بنگاه هزینه کنند، از این رو ممکن است سایر شیوه های کم هزینه تر سرمایه گذاری را انتخاب کنند.
از سوی دیگر نظارت بر مدیریت برای سرمایه گذاران بزرگ و نهادی اهمیت بالایی دارد، تفاوت این گروه از سرمایه گذاران با سهامداران خرد در این است که آنان توان نظارت بر مدیران را دارند و اعمال چنین نظارتی برای آن ها مقرون به صرفه است، همچنین در پاره ای از موارد یک یا چند کرسی هیات مدیره را به دست می آورند و می توانند مدیرعامل مورد اعتماد خویش را در شرکت منصوب کنند.
با توجه به این که همواره یکی از چالش های مهم و موضوعات مطرح در راهبری گروهی بنگاه ها، اعمال حاکمیت شرکتی (Corporate Governance) و یکی از نگرانی های خاص سرمایه گذاران خرد، سوء استفاده کنترل کنندگان در شرکت های سهامی عام است، ضرورت دارد که از سهامداران خرد در برابر سوء استفاده مدیران و سهامداران کنترل کننده دارای قدرت، حمایت شود چرا که کنترل کنندگان شرکت، اعم از مدیران، سهامداران کنترل کننده یا هر دو، می توانند از قدرت خود برای هدایت ثروت و منافع شرکت به سمت خود، بدون سهیم کردن سایر سرمایه گذاران، استفاده کنند. از این رو در سال های اخیر، رویکردهای عملی و نظری به طور فزاینده ای بر مسئله سوء استفاده از دارایی های شرکت در راستای کسب منفعت شخصی متمرکز شده است.
این در حالی است که وجود مقررات کافی در زمینة حمایت از حقوق سرمایه گذاران خرد و تأمین خواسته آنان یعنی شفافیت و مسئولیت پذیری از جانب مدیران شرکت ها و سهامداران کنترل کننده، منجر به افزایش سهم بازار سرمایه در نظام تأمین مالی می گردد (جی و همکاران، 2008) و در بلندمدت در کنار بانک ها که اکنون اصلی ترین منبع تأمین مالی بنگاه های اقتصادی به شمار می­روند، بازار سرمایه نیز خواهد توانست نقش پر رنگ تری در نظام تأمین مالی بر عهده گیرد و حضور تعداد بیشتری از سهامداران خرد و حقیقی بر کارایی و نقدشوندگی بازار سرمایه تأثیر مثبتی خواهد داشت. این حضور با کارکردی نظارتی، پاسخگویی بیشتر مدیران را در پی دارد و بر قابلیت اعتماد به بازار سرمایه می افزاید.
حمایت از حقوق سهامداران حقیقی گام اول جذب سرمایه گذاری خارجی
از منظر سرمایه گذاری خارجی نیز رویکرد حقوقی به راهبری گروهی بنگاه، تفاوت در قوانین مرتبط با امر راهبری گروهی بنگاه و استقرار نظام قانونی مناسب را می توان از عوامل توضیح دهنده این مسئله دانست که چرا شرکت ها در یک کشور در زمینه جذب سرمایه از شرکت های کشورهای دیگر موفق ترند. با توجه به اینکه سرمایه گذاران و سهامداران بیشتر در شرکت های کشورهایی سرمایه گذاری می کنند که حقوق مالکیتی آن ها در آن کشورها بیشتر مورد حمایت قانونی قرار گرفته باشد، مسئله حمایت از سهامداران خرد در کشورهای مختلف به عنوان مسئله ای اساسی مورد توجه قرار گرفته است. ارزیابی حمایت از سهامداران خرد در محاسبه شاخص های معتبر جهانی نیز برای نشان دادن جایگاه کشورها و رتبه بندی آن ها از این منظر است، این ارزیابی از یک سو برای سرمایه گذاران به عنوان راهنما و معیاری برای سرمایه گذاری محسوب می شود و از سوی دیگر مدیران و سیاست گذاران کشورها را به تلاش برای بهبود شرایط سرمایه گذاران داخلی و خارجی ترغیب می کند.
حمایت از حقوق سهامداران در منظر پژوهش های دانشگاهی
صاحبنظران حوزه حقوق سهامداران معتقدند، بازار به خودی خود توان غلبه بر سوء استفاده مدیران را ندارد و اساساً این قواعد و قوانین هستند که ارزش بازار سهام را تعیین می کنند و به سرمایه گذاران خرد علامت می دهند که در بازار سرمایه، به سرمایه گذاری یا عدم آن اقدام کنند.
براک من و چانگ در پژوهش خود به نقش حمایت از سرمایه گذاران در کاهش عدم تقارن اطلاعاتی تأکید کرده اند. نتایج پژوهش آن ها نشان می دهد با فرض ثابت بودن سایر شرایط، برای بنگاه هایی که در محیطی با حمایت های بیشتر از سهامداران فعالیت می کنند نامتقارن بودن اطلاعات کمتر است و سهامداران اطلاعات بهتری نسبت به وضعیت شرکت و عملیات آن دارند. بنابراین در چنین شرایطی ریسک ناشی از نااطمینانی برای سهامداران کاهش یافته و در نتیجه عمل تأمین مالی بنگاه ها توسط آن ها افزایش می یابد.
کمیجانی و سهیلی احمدی با استفاده از داده های 46 کشور در حال توسعه در دوره زمانی 2010-2006 میلادی، به بررسی رابطه افزایش حمایت قانونی از حقوق سهامداران خرد و گسترش بازار سهام پرداختند و نشان دادند که یک واحد افزایش در شاخص حمایت از حقوق سهامداران خرد باعث افزایش 54/9 درصدی نسبت ارزش بازار سهام به تولید ناخالص داخلی است.
همچنین حسینی (1392) نیز نشان داده است که چگونه افزایش حمایت از حقوق سهامداران باعث افزایش ارزش بازار سهام در کشورهای با درآمد بالاتر از متوسط می شود. نتایج این تحقیق حاکی از آن است که یک واحد افزایش در شاخص الزام به افشای معاملات مدیران باعث افزایش 85/6  واحدی در اندازه بازار سرمایه می شود و افزایش یک واحدی در میزان مسئولیت مدیران در قبال سهامداران خرد باعث افزایش 44/8 واحدی در اندازه بازار سرمایه خواهد شد و افزایش یک واحدی در سهولت اقدام قضایی علیه مدیران به اندازه 55/3 واحد در ارزش بازار سرمایه تأثیر دارد.
پاول (2012) نشان داد حمایت کمتر از سرمایه گذاران هزینه تأمین مالی را برای کارآفرینان افزایش می دهد. فرانکس و همکاران (2012) نیز نشان دادند که در کشورهایی که حمایت های قوی تری از سرمایه گذاران وجود دارد، شاهد بازارهای مالی توسعه یافته هستیم و بازار به طور فعال، شرکت های بزرگ را کنترل می کند. برعکس در کشورهایی که حمایت از سرمایه گذاران ضعیف است بازارهای مالی کمتر توسعه یافته و بازارهای غیر فعالی را برای کنترل شرکت های بزرگ مشاهده می کنیم. همچنین در کشورهایی که حمایت های قوی تری از سرمایه گذاران وجود دارد کنترل های خانوادگی بیشتر در صنایعی متمرکز شده که فرصت های سرمایه گذاری پایین و فعالیت ادغام و تملک کمتر است از سوی دیگر در کشورهایی که حمایت از سرمایه گذاران ضعیف است، خانواده ها در طی زمان کنترل پایدارتری بر شرکت های خانوادگی دارند و حضور و کنترل های خانوادگی در صنایع ربطی به فرصت های سرمایه گذاری و فعالیت های ادغام و تملک ندارد.
سخن آخر
با توجه به سند چشم انداز بیست ساله و همچنین ابلاغ سیاست های کلی و اسناد بالادستی با اهدافی همچون بهبود شاخص‌های اقتصادی، اصلاح و تقویت همه ‌جانبه‌ نظام مالی کشور، گسترش و تعمیق نظام جامع تأمین مالی و گسترش سهم بازار سرمایه، ضرورت توجه به حقوق سهامداران خرد اهمیت بیشتری یافته و از آنجا که یکی از پیامدهای توسعه بازار سرمایه حضور بیشتر مردم و بخش های خصوصی و تعاونی در فضای اقتصادی کشور است، توسعه راهکارهایی به منظور حمایت مؤثرتر از حقوق سهامداران خرد و ایجاد اعتماد بیشتر برای سرمایه گذاران ضروری به نظر می رسد.
بررسی ها نشان می دهد در سال های اخیر بیشترین اصلاحات برای تقویت حمایت از سرمایه گذاران، در کشورهای پردرآمد سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD) و کمترین آن در آسیای جنوبی بوده است. این بررسی ها حاکی از آن است که در گزارش انجام کسب و کار بانک جهانی، کشورهایی که قوی ترین حمایت از سهامداران خرد در برابر معامله با اشخاص وابسته را دارند، دارای الزامات افشای اطلاعات شفاف بیشتر بوده و تکالیف روشنی برای مدیران مقرر نموده اند. همچنین در این کشورها قواعد دادرسی روزآمدی وجود دارد که این امکان را برای سرمایه گذاران فراهم می کند که ادعای خود را اثبات و در مدتی معقول به نتیجه برسند. در کشور ما نیز باید تلاش هایی صورت گیرد تا از نظر حمایت و صیانت از حقوق سهامداران خرد در منطقه چشم انداز و منطقه از جایگاه بهتری برخوردار شویم.

*دکتر غلامحسن تقی نتاج، مدیرعامل بانک قوامین و دانشیار حسابداری

*محمدمهدی مومن زاده، دبیر کمیسیون بازار سرمایه خانه اقتصاد ایران