به گزارش پایگاه خبری «عصربازار» به نقل از دنیای اقتصاد، این آمارها نشان می دهد که به طور متوسط درآمد هر ایرانی در سال های اخیر چه رقمی را ثبت کرده است. محاسبه این آمارها با قیمت ثابت می تواند به نوعی روایتی از درآمد هر ایرانی بدون اثر تورم را منعکس کند و تغییرات رفاه خانوارها را به تصویر بکشد. مطابق بررسی های صورت گرفته میزان درآمد خالص سرانه هر ایرانی طی این 13سال، به میزان 20درصد کاهش یافته است. بررسی ها نشان می دهد که این آمارها در برخی سال ها، تحت تاثیر تحولات سیاسی بهبود قابل توجهی داشته است. در سال1394، میزان درآمد سرانه ایرانی ها به کمترین مقدار در این مدت رسید؛ اما چون امید به لغو تحریم ها وجود داشت و نرخ تورم نیز در آن سال ها در مسیر کاهشی حرکت می کرد، به نظر خانوارهای ایرانی از لحاظ اقتصادی احساس نارضایتی کمتری داشتند. در سال1396 پس از اجرایی شدن برجام، درآمد سرانه به شکل قابل توجهی رشد کرد و حتی به نزدیکی سال1390 رسید. اما در سال های بعد و پس از کنار گذاشتن توافق هسته ای، وضعیت درآمد سرانه نیز کاهش یافت و این روند کاهشی تا سال1399 تداوم پیدا کرد. پس از آن، اگرچه به دلیل کاهش فشار تحریم ها شرایط کمی بهتر شد، اما هنوز نسبت به ابتدای دهه90 فاصله قابل توجهی وجود دارد. رصد این تحولات نشان می دهد که درآمد سرانه ایرانی ها در 13سال اخیر، تحت تاثیر شدت تحریم ها و درآمدهای نفتی نوسان داشته است. به همین دلیل در سال های آینده هر حرکتی در جهت بهبود شرایط دیپلماسی کشور، اثر خود را در سفره ها منعکس خواهد کرد و هر قدمی در جهت، تشدید تحریم ها و تیرگی روابط بین المللی باعث تبخیر رفاه خانوار ایرانی خواهد شد.

مرکز آمار ایران اخیرا آماری از درآمد خالص ملی سرانه تا سال 1402 منتشر کرده است. وضعیت درآمد خالص ملی سرانه در سال 1402 نسبت به سال 1390، 20درصد کاهش یافته است. بررسی ها نشان می دهد که این شاخص طی بازه 1390 تا 1402 فرازونشیب های زیادی را تجربه کرده است. مثلا در سال 1396 که برجام رقم خورده، درآمد خالص ملی سرانه توانسته کمترین فاصله را با سال 1390 (که بیشترین مقدار طی این بازه است) داشته باشد. از طرفی در سال 1399که شرایط اقتصادی دوران کرونا به شرایط تحریمی اضافه شده، رقم درآمد خالص ملی سرانه کشور کاهش قابل توجهی را ثبت کرده است. بررسی روند این شاخص نشان می دهد که گشایش های سیاسی می تواند تا چه اندازه در افزایش رفاه موثر باشد.

درآمد سرانه، شاخص اقتصادی است که میانگین درآمد هر فرد در یک کشور را نشان می دهد. این شاخص با تقسیم کل درآمد ملی بر جمعیت کشور به دست می آید. درآمد سرانه می تواند تصویری کلی از وضعیت اقتصادی یک کشور ارائه دهد و معمولا برای مقایسه سطح رفاه و توسعه اقتصادی بین کشورهای مختلف به کار می رود. این شاخص به عنوان یکی از شاخص های توسعه، سطح رفاه مردم را تا حدی نشان می دهد؛ به طوری که هرچه این رقم بالاتر باشد، نشان دهنده سطح رفاه اقتصادی بهتر و قدرت خرید بالاتر مردم است.

این شاخص تا اندازه زیادی گویای بهره مندی شهروندان یک کشور از رفاه و امکانات و در واقع ثمره رشد اقتصادی است. با این حال، شاخص درآمد سرانه همه چیز را درباره توزیع درآمد و نابرابری ها نشان نمی دهد و ممکن است نابرابری درآمدی را پنهان کند؛ زیرا تنها یک میانگین کلی است و توزیع واقعی درآمد در بین افراد مختلف را مشخص نمی کند. شاخص درآمد خالص ملی که مرکز آمار به محاسبه آن پرداخته است، از کسر کردن رقم مصرف سرمایه ثابت از درآمد ملی به دست می آید.

روند نزولی درآمد سرانه در سایه تحریم ها

براساس آمار منتشرشده توسط مرکز آمار ایران، درآمد خالص ملی سرانه به قیمت ثابت در سال 1390، در سطح 110میلیون و 500هزار تومان قرار داشت. در سال 1391 همزمان با شروع دور اول تحریم های اقتصادی علیه ایران، این شاخص نسبت به سال1390 با کاهش قابل توجهی رو به رو شد و به 92میلیون و 200هزار تومان رسید. شوک منفی تحریم ها به اقتصاد ایران تنها به همان سال محدود نشد و روند کاهش درآمد خالص ملی سرانه تا سال1394 ادامه پیدا کرد.

در سال 1395 با کاهش نسبی تحریم ها، بهبود شرایط بین المللی و افزایش فروش نفت، درآمد خالص ملی سرانه افزایش پیدا کرد؛ اما این شرایط پایدار نماند. اثرات منفی ناشی از احتمال اعمال دور دوم تحریم ها در اواخر سال 1396 و اجرایی شدن آنها در اوایل سال1397، مجددا روند نزولی درآمد خالص ملی سرانه را رقم زد. در نتیجه، در سال 1399 به دلیل تشدید تحریم ها و شروع همه گیری کرونا یکی از کمترین میزان درآمد خالص ملی سرانه برای اقتصاد کشور ثبت شد. در سال 1400 با بهبود شرایط ناشی از همه گیری کرونا، افزایش فروش نفت و بهره گیری از ظرفیت های تولیدی، اقتصاد کشور توانست تاحدی بهبود یابد و درآمد خالص ملی سرانه نسبت به سال 1399 با افزایش مواجه شد.
درآمد خالص ملی سرانه 1402 همچنان پایین تر از 1390

با این حال، طی سال های 1400 تا 1402 درآمد خالص ملی سرانه حرکت رو به رشدی چندانی نداشته است و حتی با درآمد خالص ملی سرانه در سال 1390 فاصله زیادی دارد، به طوری که درآمد خالص ملی سرانه سال 1402 تنها 80درصد از درآمد خالص ملی سرانه سال1390 را تشکیل می دهد. به عبارت دیگر، اقتصاد ایران طی چند سال اخیر حتی نتوانسته است افت درآمد خالص ملی سرانه در دهه1390 را جبران کند. «دنیای اقتصاد» در یک گزارش نیز با توجه به آمار اعلامی توسط بانک مرکزی از درآمد سرانه به مقایسه ایران با کشورهای همسایه پرداخته بود. البته آمارهای رشد اقتصادی بانک مرکزی و مرکز آمار ایران تا حدودی متفاوت است.

یافته های این گزارش نشان داد که درآمد سرانه اقتصاد ایران در مقایسه با همسایگان فاصله قابل توجهی پیدا کرده است. برای مثال درآمد سرانه ایران و ترکیه به قیمت جاری و بر اساس روش برابری قدرت خرید در سال1390 تقریبا در سطح مشابهی قرار داشته؛ اما پس از آن مسیرهای متفاوتی را طی کرده اند؛ به طوری که تا پایان سال 2022، درآمد سرانه ایران نسبت به سال2011حدود 4درصد کاهش یافته، درحالی که درآمد سرانه ترکیه در همین بازه 95درصد افزایش را تجربه کرده است. این دو روند متفاوت سبب شده است در سال 2022، درآمد سرانه ترکیه تقریبا دوبرابر درآمد سرانه ایران باشد.

لزوم توجه سیاستگذار به تحولات بین المللی

با توجه به اینکه به نظر می رسد تحریم ها از دلایل مهم روند کاهشی درآمد خالص ملی سرانه طی سال های اخیر بوده است، توجه سیاستگذاران به تحولات بین المللی اهمیت زیادی دارد. برخی تحلیلگران اعتقاد دارند مراودات سیاسی لازم است به گونه ای انجام شود که تحولات سیاسی بین المللی و منطقه ای منجر به اعمال تحریم های شدیدتر و فشارهای اقتصادی بیشتر برای کشور نشود و در نتیجه این امر کاهش درآمد سرانه و کاهش رفاه اتفاق نیفتد. بنابراین، ضروری است سیاستگذاران در کنار اصلاحات داخلی و استفاده از ظرفیت های اقتصادی، استراتژی های مقابله با تحریم ها را نیز در دستور کار قرار دهند تا از تاثیرات منفی احتمالی جلوگیری کنند و اقتصاد کشور در مسیر رشد پایدار قرار گیرد.