به گزارش پایگاه خبری «عصر بازار» به نقل از ایرنا، با هدف شفاف کردن معاملات مواد و کالاهای پایه از جمله فراورده های نفتی، محصولات پتروشیمی، فلزی، معدنی و کشاورزی و همچنین بسترسازی برای صادرات منسجم آنها، روند ورود این محصولات به بورس و راه اندازی ابزارهای جدید مالی رو به افزایش است. از مزایای عرضه محصولات در بورس، کنار گذاشتن دلالان و واسطه هاست که باعث می شود سود اصلی عاید تولیدکنندگان شود. همچنین با توجه به مشکلات شبکه بانکی و ناتوانی آنها در تامین مالی طرح ها و پروژه های اقتصادی، به تدریج نقش بازار سرمایه و ارکان مختلف آن در تامین مالی طرح ها گسترش می یابد؛ بنابراین روز به روز توجه به بازار سرمایه و بورس کالا در حال افزایش است.

«حامد سلطانی نژاد» مدیرعامل بورس کالای ایران در روزهای پایانی سال 97  به تشریح وضعیت معاملات بورس کالا و برنامه های توسعه و چالش های پیش روی آن پرداخت.

حجم معاملات بورس کالای ایران به چه میزان رسیده و نسبت به دوره های زمانی گذشته چه تغییری داشته است؟
سلطانی نژاد: ارزش کل معاملات بورس کالای ایران در دوره 11 ماهه ابتدایی سال 97 یک هزار و 567 هزار میلیارد ریال بوده است که رکورد جدیدی در ارزش معاملات از ابتدای راه‌اندازی بورس کالای ایران به شمار می‌رود. ارزش کل معاملات نسبت به دوره مشابه در سال گذشته 60 درصد افزایش داشته است.
از کل معاملات انجام گرفته 773 هزار میلیارد ریال ارزش معاملات بازار فیزیکی بوده و 884 هزار میلیارد ریال نیز ارزش معاملات اوراق بهادار مبتنی بر کالا است.
بازار فیزیکی بورس کالای ایران در دوره مورد اشاره با رشد 73 درصدی ارزش معاملات رو به رو شده است و سهم قراردادهای نقدی از ارزش کل معاملات بازار فیزیکی با ارزش معاملاتی 477 هزار میلیارد ریال 62 درصد بوده است. معاملات سلف با 296 هزار میلیارد ریال سهم 38 درصدی را از این معاملات کسب کرده است.
ارزش معاملات محصولات صنعتی و معدنی با 283 هزار میلیارد ریال در 11 ماهه سال 1397 نسبت به مدت مشابه سال گذشته 55 درصد رشد داشته است.
در بازار پتروشیمی بورس کالای ایران بیش از چهار میلیون و 232 هزار تن انواع محصولات به ارزشی بیش از 266 هزار میلیارد ریال معامله شده که رکورد جدیدی در حجم و ارزش معاملات سالانه محسوب می شود.
ارزش معاملات بازار محصولات فرآورده‌های نفتی نیز به رقمی بیش از 193 هزار و 882 میلیارد ریال رسیده و رکورد جدیدی در ارزش معاملات این بازار به ثبت رسیده است. معاملات محصولات پتروشیمی افزایش 15 درصدی در مقدار و 92 درصدی در ارزش را در دوره مورد بررسی نسبت به مدت مشابه سال گذشته تجربه کرده و ارزش معاملات فرآورده‌های نفتی طی این دوره 116 درصد افزایش داشته است.
در بازار قراردادهای مشتقه بورس کالای ایران نیز 14 میلیون و 607 هزار قرارداد آتی و «اختیارمعامله» معامله شده که این تعداد نسبت به دوره مشابه سال قبل از نظر حجم و ارزش معاملات به ترتیب با 283 درصد و 41 درصد رشد رو به رو شده است.
همچنین با توجه به آمار منتشرشده از بورس‌ها در 10 ماهه نخست سال 1397 شرکت بورس کالای ایران سهم 41 درصدی از ارزش کل معاملات بازار سرمایه را کسب کرده است و از نظر ارزش معاملات در جایگاه نخست بازار سرمایه قرار گرفته است.

بورس کالا چه برنامه ای برای توسعه معاملات جدید دارد؟
سلطانی نژاد: بورس کالای ایران هم اکنون قراردادهای معاملاتی متنوعی ایجاد کرده است و در سال‌های آینده قصد دارد محصولات جدیدی را به عنوان دارایی‌های پایه ابزارهای موجود معرفی کند.
به عنوان نمونه یکی از برنامه‌های بورس کالای ایران در سال آینده راه‌اندازی صندوق‌های کالایی بر روی محصولات کشاورزی است تا بتواند از این طریق سرمایه‌های سرگردان کشور را در جهت تأمین مالی بخش کشاورزی جذب کند.
همچنین در سال آینده بورس کالای ایران قصد دارد صندوق‌های سرمایه‌گذاری ایجاد شده را به عنوان دارایی پایه جدید برای بازارهای آتی و اختیارمعامله به فعالان بازار معرفی کند و بازار مشتقه را توسعه دهد.
همچنین در حوزه گواهی سپرده کالایی نیز بورس کالای ایران در حال حاضر مقدمات راه اندازی گواهی سپرده مس و همچنین میلگرد را فراهم کرده است و در صورت موافقت سازمان بورس در سال آینده معاملات گواهی سپرده کالایی بر روی این دو محصول جدید نیز راه اندازی خواهد شد.

چه ابزارهای معاملاتی جدیدی قرار است در بورس کالای ایران معرفی شود؟
سلطانی نژاد: علاوه بر توسعه دارایی پایه بر روی ابزارهای موجود، بورس کالای ایران قصد دارد تا ابزارهای جدیدی را نیز در سال آینده به فعالان اقتصادی معرفی کند.
راه‌اندازی معاملات «اوراق خرید دین» به عنوان یک ابزار تأمین مالی جدید و راه‌اندازی معاملات «حق امتیاز» از برنامه‌های سال آینده بورس کالای ایران است.
معاملات اوراق خرید دین در صورت راه‌اندازی، موجب گشایش جدی در تنگنای تأمین مالی بنگاه‌های اقتصادی در سال آینده خواهد شد و از این طریق موجب افزایش نقدشوندگی دارایی‌های مالی راکد تولیدکنندگان خواهد شد.
با راه‌اندازی اوراق حق امتیاز و توسعه این بازار، بورس کالای ایران می‌تواند در راستای افزایش شفافیت کمک کند.
همچنین در سال آینده با توجه به نیاز مشتریان، روش‌های معاملاتی و تسویه جدیدی در بازار فیزیکی معرفی خواهد شد و با فراهم کردن امکان انجام معاملات تقاضا محور (مبتنی بر مناقصه) و فراهم کردن امکان انجام تسویه چند مرحله‌ای در معاملات برخی نیازهای فعلی عرضه‌کنندگان و خریداران کالا در بورس کالای ایران مرتفع خواهد شد.

برای توسعه تعاملات بین المللی بورس کالا چه اقداماتی انجام شده است؟
سلطانی نژاد: بورس کالای ایران برنامه های توسعه بین المللی و ارتباط با نهادهای بازار سرمایه بین المللی را پیگیری می کند از جمله آنها تلاش برای پیوستن به آیسکو (سازمان بین‌المللی کمیسیون‌های اوراق بهادار) بعنوان مرجع تنظیم مقررات و وحدت رویه بازار سرمایه بین الملل و عضویت کامل سازمان بورس و اوراق بهادار در این نهاد است.
مشارکت در برنامه های فدراسیون جهانی بورس ها از طریق ارتقاء عضویت بورس کالای ایران در این نهاد از «عضو وابسته» به عضو دائم نیز در دستور کار است که طی مکاتبات صورت گرفته با این نهاد در دست بررسی است.
در حوزه بازار مشتقه، بورس کالای ایران حضور فعال و مثبتی در انجمن بازارهای آتی (ای.اف.ام) داشته و در حوزه محصولات جدید، فناوری های معاملاتی و موضوع بلاکچین بعنوان سخنران در کارگاه های آموزشی و اجلاس سالیانه این نهاد مشارکت داشته و به عنوان عضو اصلی در این نهاد مورد توجه سایر اعضا قرار دارد.

مهم ترین چالش در معاملات بورس کالا در سالی که گذشت چه بود؟
سلطانی نژاد: در سال 97 نوسانات نرخ ارز بر همه بازارهای کالایی تاثیر گذار بود که بورس کالا نیز از این قاعده مستثنی نبوده است و در مقاطعی با توجه به عرضه محصولات با نرخ 4200 تومان شاهد افزایش تقاضا و در نتیجه افزایش حجم معاملات بودیم.

پس از نوسان نرخ ارز، شاهد نابسامانی بازار پتروشیمی و جولان دلالان بودیم، برای مقابله با آن چه تصمیماتی گرفته شد؟
سلطانی نژاد: با توجه به پایین بودن قیمت پایه محصولات، تقاضا برای مواد پتروشیمی افزایش یافت. تقاضای شرکت-های تولیدی با توجه به فراهم شدن شرایط افزایش صادرات، افزایش تولید با توجه به پایین بودن قیمت مواد اولیه، ذخیره مواد اولیه در انبارشرکت های تولیدی و تامین نیاز مواد اولیه ماه های آتی و ... از مواردی است که سبب شد تا حتی تولیدکنندگان نیز بیش از نیاز واقعی خود اقدام به خرید محصولات کنند.
برای مقابله با این وضعیت، با تلاش های صورت گرفته و همکاری بین دستگاه های مختلف در نهایت در شهریورماه سقف رقابت محصولات برداشته شد و با آزاد سازی قیمت، تقاضا کاهش یافت.
البته در ماه های بعد نیز نرخ ارز 4200 تومان قیمت پایه به نرخ سامانه نیما در کالاهای مختلف تغییر یافت. البته این افزایش قیمت سبب شد محصولاتی که حتی در زمان آزاد سازی سقف رقابت، دلار محاسبه شده در قیمت کشف شده آنها کم تر از نرخ نیما بود با افزایش قیمت مواجه شوند که طبیعتا در برخی از هفته ها با کاهش معاملات مواجه بودیم.
نکته دیگر خریدهای بالای صورت گرفته در ماههای قبل نیز باعث شد تا با کاهش معاملات مواجه باشیم.
در ماه های پایانی سال 97 مجددا با اختلاف قیمت بین نرخ سامانه نیما و نرخ ارز سنا، میزان معاملات افزایش یافت و در حوزه محصولات پلیمری رکورد معامله 90 هزار تن در هفته نیز به ثبت رسید.
در سال 97 با توجه به هماهنگی های صورت گرفته حداقل عرضه برای محصولات اعلام شد که در برخی از حوزه ها خصوص اکثر گریدهای پلیمری با همکاری عرضه کنندگان میزان عرضه بیش از حداقل عرضه تعیین شده بود.

برای تعادل بخشی در بازار سایر گروه های کالایی در بورس چه اقداماتی انجام شد؟
سلطانی نژاد: در برخی از محصولات مانند آلومینیوم متاسفانه همواره با کمبود عرضه مواجه بودیم که امیدواریم در سال آینده با توجه به تغییرات صورت گرفته در مدیریت آلومینیوم المهدی با اضافه شدن عرضه این شرکت تعادل در این بخش برقرار شود.
در حوزه محصولات فولادی نیز وزارت صنعت، معدن و تجارت در تلاش است تا حداقل عرضه های جدید برای شمش، میلگرد و ... در نظر گرفته شود تا با عرضه مناسب در بازار کمبود وجود نداشته باشد.

برای تقویت جایگاه بورس در معاملات کالایی و افزایش شفافیت چه باید کرد؟
سلطانی نژاد: در سال جاری بیش از گذشته جایگاه بورس کالا و نیاز به آن در اقتصاد کشور مشخص شد. با توجه به رویدادهای صورت گرفته ضروری است تا سیاست گذاران با توجه به انتظاراتی که از بورس کالا داراند ابزارهای مناسب را در اختیار بورس قرار دهند تا بتوان نقش موثرتری در تنظیم بازار محصولات ایفا کند.

از اتفاقات نامطلوب برای بورس کالا در سال 97 خروج معاملات آتی سکه از این بورس بود، دلیل این تصمیم چه بود؟
سلطانی نژاد: قراردادهای آتی مهمترین قراردادهای قابل معامله در بورس‌های کالایی مطرح جهان هستند. طراحی این قراردادها برای ایجاد فرصت پوشش ریسک برای فعالان تجاری است.
در واقع، به دلیل اینکه نوسانات قیمت در بازار برای برخی از فعالان اقتصادی خوشایند نیست، از طریق این ابزار می‌توانند عدم قطعیت آینده را کاهش دهند و قدرت برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری خود را افزایش دهند.
اما کارکرد بازارهای آتی مبتنی بر مکانیزم وجه تضمین است که در اکثر نقاط دنیا به صورت مشابه طراحی شده است و در بورس کالای ایران نیز مکانیزم وجه تضمین تلاش شده است که با استانداردهای بین‌المللی تفاوتی نداشته باشد.
افزایش نوسانات بازار به صورتی که در سال جاری شاهد آن بودیم، بازار را از حالت متعارف خارج کرده بود. در هنگامی که نوسانات در بازار بسیار شدید شود باید تضامین گرفته شده نیز به همان میزان افزایش یابد تا ریسک بازار آتی کنترل شود. اما هنگامی که تضامین به شدت افزایش یابد دیگر بازار آتی کارایی خود را در جهت پوشش ریسک از دست خواهد داد.
بازار آتی هنگامی می‌تواند کارایی حداکثری داشته باشد که نوسانات بازار در حالت متعارف خود باشد، جهش‌های ناگهانی قیمت با این شدت، کنترل ریسک بازار را با مشکل مواجه خواهد کرد. از این رو در جهت جلوگیری از آسیب دیدن منافع طرفین معامله در بازار آتی تصمیم گرفته شد تا به طور موقت معاملات جدید در بازار انجام نگیرد، مشتریان فعال تسویه شوند و وجوه تضامین اخذ شده از آنها آزاد شود.

معاملات قیر صادراتی نیز در سال گذشته از بورس خارج شد، علت اصلی خروج این فراورده از بازار سرمایه چه بود؟
سلطانی نژاد: عدم مشخص بودن نرخ ‌گذاری وکیوم تهاتری (ماده پایه تولید قیر)،که در خارج بورس عرضه می‌ شود، دو نرخی شدن قیمت وکیوم، سوء‌استفاده از وکیوم تهاتری برای صادرات قیر و عدم مصرف آن در پروژه‌های مربوطه و عدم نظارت کافی بر پیمانکاران مصرف‌کننده قیر تهاتری از سوی ارگان های متولی از جمله مشکلاتی بود که زمینه خروج قیر از بورس را فراهم کرد.
وجود موانع تحریمی و تأثیر آن بر معاملات فرآورده‌های نفتی، مشکلات ناشی از حمل و نقل در صادرات کالا و لزوم کنترل و نظارت لازم از سوی بورس با توسعه ارتباط الکترونیکی بین گمرک، ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز و بورس کالا نیز از دیگر عوامل به شمار می رود.