به گزارش پایگاه خبری «عصر بازار» به نقل از سنا، در 40 سال گذشته، بازار سرمایه به دلیل مشکلات برونزای مختلفی همچون جنگ تحمیلی و تحریم‌های ظالمانه علیه کشورمان همواره چالش‌هایی داشته است، اما با وجود این چالش‌ها، مسئولین در مسیر تعالی این نماگر مهم اقتصادی گام برداشته‌اند و شاهد عبور از چالش‌های مختلفی در این حوزه بوده‌ایم.

بازار سرمایه پیش از انقلاب اسلامی

در سال 1315 هجری شمسی، مطالعات اولیه بر روی بورس آغاز شد. در این سال، «ران لوترفلد» بلژیکی، اساسنامه داخلی بورس را پس از انجام مطالعات گسترده درباره تأسیس بورس در ایران تهیه و به مسؤولان ایرانی ارائه کرد. اما با توجه به شرایط آن زمان و شروع جنگ جهانی دوم و سایر مسائل داخلی کشور، موضوع بررسی و تأسیس بورس در ایران بیش از 25 سال به تأخیر افتاد.

پس از ایجاد ثبات نسبی در کشور و در سال 1341، کمیسیونی در وزارت بازرگانی و با حضور نمایندگان وزارت دارایی، وزارت بازرگانی و بانک توسعه صنعت و معدن ایران تشکیل و موافقت‌نامه اولیه تأسیس بورس سهام در این کمیسیون تنظیم شد. در زمستان همان سال هیئتی از بورس بروکسل به سرپرستی دبیرکل این بورس برای مشارکت در راه‌اندازی بورس ایران به کشورمان دعوت شدند. اما در نهایت و پس از چهار سال، در سال 1345 قانون تشکیل بورس اوراق بهادار در مجلس تصویب و برای اجرا از سوی وزارت اقتصاد به بانک مرکزی ابلاغ شد.

در پانزدهم بهمن ماه سال 1346 و حدود یک سال بعد از ابلاغ قانون تشکیل بورس اوراق بهادار، بورس اوراق بهادار تهران با انجام چند معادله بر روی سهام بانک توسعه صنعت و معدن که بزرگترین مجتمع واحدهای تولیدی و اقتصادی و نفت پارس در آن تاریخ به شمار می‌رفت، به طور رسمی فعالیت خود را آغاز کرد. متعاقب آن اوراق قرضه دولتی، اسناد خزانه و اوراق قرضه سازمان گسترش مالکیت صنعتی و اوراق قرضه عباس آباد به بورس راه یافتند. در سال‌های اول مردم توجه زیادی به معامله در بورس نداشتند و به دلیل نبود فرهنگ بورس و وجود مشکلاتی در ارتباط با عملکرد شرکت‌های سهامی که در سال‌های دهه 20 و 30 وجود داشت استقبال مردم از بورس قابل توجه نبود.

در مجموع 10 سال اول فعالیت بورس(از سال 1346 الی 1357) جمع معاملات بورس از حدود 150 میلیارد ریال بالاتر نرفت که 55 درصد آن مربوط به اوراق قرضه و 45 درصد بقیه مربوط به سهام شرکت‌ها بود. به طور کلی می‌توان گفت که بورس در سال‌های قبل از انقلاب اسلامی موفق نبود و یکی از دلایل آن متناسب نبودن بافت و ترکیب سهامداران شرکت‌های پذیرفته شده در بورس بوده است که اکثر آن‌ها شرکت‌های خانوادگی بودند و مایل نبودند که سهام را در بورس عرضه کنند صرفاً وارد بورس شدند تا بتوانند از معافیت‌های مالیاتی استفاده کنند.

بازار سرمایه پس از انقلاب اسلامی

با وجود چالش‌های فراوان در سال‌های پس از انقلاب تحولات ارزشمندی در خصوص حل مشکلات بازار سرمایه در آن زمان از سوی مسئولین انجام شد، البته مشکلات مهمی همچون جنگ تحمیلی و تحریم‌ها ظالمانه سرعت رشد بازار سرمایه را کاهش داد اما به مدد مدیریت صحیح و خردمندانه، هرگز پیشرفت در این حوزه متوقف نشد.

ارزش معاملات در چهل سال اخیر

اگر بخواهیم به عملکرد بازار سرمایه در چهل سال اخیر اشاره کنیم، یکی از مهم‌ترین مواردی که باید اشاره کرد ارزش معاملات هر دهه در مقایسه با دهه‌های قبل است. از سال 1345 که قانون تأسیس بورس اوراق بهادار تصویب و از سال 1346 عملیاتی شد تا سال 1357 نشان می‌دهد مجموع ارزش معاملات، حدود 150 میلیارد ریال بوده است. از 1357 تا سال 1366 یعنی در دهه اول پس از انقلاب اسلامی، به دلیل مشکلات برونزای مهمی همچون جنگ تحمیلی علیه کشورمان، ارزش معاملات به 45 میلیارد ریال کاهش پیدا کرد.

ولی پس از سال‌های جنگ، از سال 1367 تا 1376 یعنی دهه دوم پس از انقلاب، ارزش معاملات به 10506 میلیارد ریال رسید که حدود 23 هزار درصد رشد در ارزش معاملات را نشان می‌دهد. از سال 1377 تا سال 1386، که دهه سوم پس از انقلاب محسوب می‌شود، باز هم در مقایسه با قبل، 5322 درصد افزایش در ارزش معاملات داشته‌ایم و این رقم به بالغ بر 569 هزار میلیارد ریال رسید.

از سال 1387 تا پایان 1396 یعنی دهه چهارم انقلاب، باز هم در مقایسه با دهه قبل، 1986 درصد افزایش در ارزش معاملات داشته‌ایم و ارزش معاملات در پایان این سال به 11882 میلیارد ریال رسید.

رقم شاخص در چهل سال اخیر

میزان شاخص کل بازار سرمایه هم در مقاطع زمانی، مختلف بوده است. شاخص کل از سال 1369 با معیار و واحد 100 آغاز شد. این رقم در پایان سال 1376 به رقم 410 واحد رسید، یعنی حدود 310 درصد رشد در مقایسه با دهه قبل داشت. در پایان سال 1386، شاخص کل 2090 درصد رشد پیدا کرد و به حدود 8981 رسید. در پایان سال 1396 به میزان 972 درصد در مقایسه با دهه قبل رشد داشت و در پایان این سال، شاخص کل از عدد 100 در سال 1369 به عدد 96282 واحد رسید. در ده ماهه اخیر سال 1397 هم شاخص کل ما به 165 هزار واحد رسیده است؛ یعنی رشد 72 درصدی در مقایسه با دهه قبل از خود داشته است.

تعداد شرکت‌های پذیرفته شده

تعداد شرکت‌های پذیرفته‌شده در بازار سرمایه هم در چهل سال اخیر رشد قابل توجهی داشته است. در سال 1356 تعداد 105 شرکت پذیرفته‌شده در بورس داشتیم که این تعداد در آخر دی‌ماه 1397 به 594 شرکت پذیرفته‌شده رسیده است. این موضوع نشان‌دهنده استقبال از شفافیت در افشای اطلاعات بوده است.

تعداد کدهای معاملاتی صادراتی

تعداد سهامداران به جمعیت کشور 13 درصد است و این نشان‌ می‌دهد که استقبال عموم مردم برای دریافت کُد سهامداری و مشارکت در سرمایه‌گذاری به ویژه سرمایه‌گذاری مولد زیاد است.

تغییر و تحولاتی در تصویب قوانین و مقررات در بورس

در آذر ماه سال 1384 بازنگری قانون بازار اوراق بهادار به سرانجام رسید. پیش از تأسیس سازمان بورس و اوراق بهادار (در سال 1384)، «سازمان کارگزاران بورس اوراق بهادار تهران (سابق)»، هم ‌زمان، عهده‌دار نظارت و عملیات بازار اوراق بهادار ایران بود؛ ولی، با تصویب قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران توسط مجلس شورای اسلامی (1 آذر 1384) عملیات اجرایی بورس‌ها به بورس اوراق بهادار تهران، فرابورس ایران، بورس کالای ایران و بورس انرژی (همگی در قالب شرکت سهامی عام) و مسئولیت نظارت بر این بورس‌ ها، نهادهای مالی و اوراق بهادار به شورای عالی بورس و اوراق بهادار و سازمان بورس و اوراق بهادار واگذار شد.

نقطه عطف دیگر بازار سرمایه مربوط به اواخر سال 1389 می شود. از 14 دی 89 امکان انجام معاملات برخط در بازار سرمایه ایران فراهم شد که گام بزرگی در جهت توسعه بازار برداشته شد. از تاریخ تصویب معاملات برخط عرصه برای تمام سرمایه‌گذاران باز شده و امکان ورود آن‌ها به صورت مستقیم به معاملات در بازار سرمایه مهیا شده است. در این سال هم چنین امکان معاملات در بازار آتی بورس کالای ایران فراهم شد و بازار سکه طلای ایران به عنوان یک بازار متشکل در کنار معاملات فیزیکی در کشور مطرح شد.

طراحی ابزارهای نوین اسلامی

در دهه 90، ابتدا شاهد طراحی و ارائه ابزار ارزشمند اختیار فروش تبعی به عنوان ابزاری برای کنترل ریسک سهامداران بودیم. سپس معاملات اختیار معامله (آپشن خرید و فروش) در سال 1395 به عنوان گام جدی در توسعه بازار سرمایه به جمع ابزارهای معاملاتی بورس اضافه شد. در سال 1397 نیز شاهد شروع معاملات آتی شاخصی سهام بودیم که ابزاری ارزشمند محسوب می‌شود و وجود آنها در کنار اختیار معامله‌ها، مجموعه‌ای از ابزار ارزشمند برای مدیریت ریسک در اختیار فعالان بازار سهام قرار داده است. این ابزارها همچنین توانایی کسب منفعت فعالان بازار سرمایه، حتی در وضعیت رکودی بازار سهام را ایجاد کرده‌اند.

عدالت در توزیع از کانال بورس کالا و بورس انرژی

یکی از اهداف والای انقلاب شکوهمند اسلامی، ایجاد عدالت در جای‌جای کشور است و بازار سرمایه در این خصوص نقش بسیار مهمی ایفا کرده است. بورس‌های کالا و انرژی با ایجاد زیرساختی برای عرضه عادلانه بسیاری از محصولات، از مواد و محصولات کشاورزی گرفته تا اشکال مختلف انرژی و ...، باعث شده‌اند که از اقشار مختلفی مانند کشاورزان، صنعت‌گران و ... حمایت شود و دست بسیاری از واسطه‌ها و سودجویان در تبادلات کالایی کوتاه شود.

سخن آخر

در نهایت باید بیان شود که بازار سرمایه در سال‌های پس از انقلاب اسلامی در جهت ارتقای وضعیت اقتصادی کشور گام‌های بلندی برداشته است. با تداوم تلاش‌ها و ارتقای فرهنگ‌سازی می‌توان نقش بازار سهام در وضعیت اقتصادی را بیش از پیش دید. در مجموع باید توجه داشت، چراغ بازار سهام در دوران بعد از انقلاب با تلاش چشمگیری روشن نگه داشته شده است تا این بازار نوپا با وجود چالش‌ها و مشکلات متعدد، بتواند به مرحله پویای کنونی برسد. با عزم جدی مسئولان برای توسعه بازار سرمایه، در ابعاد مختلف پژوهشی، عملیاتی و نظارتی، چشم‌انداز بسیار روشنی برای بازار سرمایه قابل ترسیم است تا این بستر ارزشمند نقش خود را به عنوان مهم‌ترین کانال تأمین مالی صنایع مختلف کشور، بهبود کارایی تخصیصی و همچنین ایجاد عدالت در حوزه‌های مختلف اقتصادی پررنگ‌تر کند.

*نرگس توانائی، کارشناس بازار سرمایه