عصر بازار- آفریقای جنوبی در گذشته سهم بالایی در خرید نفت از ایران داشت، اما بعد از وقفه‌ای در ارتباطات دو کشور، از سال ۱۳۹۶ تاکنون دوباره تجارت با این کشور افزایش یافته؛ با این حال سهم بازار آفریقای جنوبی از صادرات ایران در سال گذشته فقط ۰.۵۷ درصد بوده و به همین دلیل اتاق بازرگانی ایران پیشنهاداتی برای توسعه صادرات به این کشور ارائه کرده است.
به گزارش پایگاه خبری «عصر بازار» به نقل از ایسنا، مرکز پژوهش‌های اتاق ایران گزارشی تحت عنوان «دیپلماسی اقتصادی آفریقای جنوبی» منتشر کرده که در آن به بررسی ساختار اقتصادی و تجاری آفریقای جنوبی، مهمترین اسناد و استراتژی‌های کلان اقتصادی این کشور و روابط اقتصادی ایران و آفریقای جنوبی می‌پردازد.
تجارت آفریقای جنوبی در 2022 چقدر بود؟
در این گزارش به این نکته اشاره شده که سهم آفریقای جنوبی از تجارت جهانی در سال 2022 به میزان 0.5 درصد بود. بر این اساس آفریقای جنوبی در سال 2022 کالا و خدماتی به ارزش 237 میلیارد دلار صادر و وارد کرده است. همچنین در حال حاضر سهم این کشور از تولید ناخالص داخلی جهان 0.6 درصد است.
مهمترین مقاصد صادراتی آفریقای جنوبی در سال 2022 نیز شامل اتحادیه اروپا (18.9 درصد)، چین (11.5 درصد)، ایالات‌متحده (8.4 درصد)، بریتانیا (5 درصد) و ژاپن (4.5 درصد) بوده و در حوزه واردات نیز اتحادیه اروپا (26.2 درصد)، چین (20.8 درصد)، ایالات‌متحده (6.4 درصد)، هند (5.2 درصد) و بریتانیا و عربستان سعودی (3.9 درصد) مهمترین شرکای تجاری آفریقای جنوبی محسوب می‌شوند.
همچنین در ادامه این گزارش به وضعیت تاریخی و فعلی تجاری آفریقای جنوبی پرداخته شده که بر اساس آن آفریقای جنوبی به طور تاریخی دارای یک سیاست تجاری نسبتاً حمایت‌گرایانه با تعرفه‌های بالا و محدودیت‌های گسترده بر واردات بوده است. با این حال سیاست کلان در اوایل دهه 1990 با پایان حکومت آپارتاید و ادغام مجدد در اقتصاد جهانی به تدریج تغییر کرد و این کشور در سال 1995 به عضویت سازمان تجارت جهانی درآمد.
ساختار سبد صادراتی عمدتاً حول کالاهای اولیه شکل گرفته است. وابستگی صادرات این کشور به چند بازار بزرگ و ساخت‌یافته، هزینه بالا و رقابت‌پذیری نامناسب محیط اقتصادی سبب شده تا آفریقای جنوبی رشد محدودی را در حوزه صادرات تجربه کند.
سهم ایران در بازار آفریقای جنوبی
در این میان از مجموع 53.16 میلیارد دلار صادرات ایران در سال 1401، آفریقای جنوبی تنها 0.57 درصد را به خود اختصاص داده و از این نظر در جایگاه پانزدهم در میان شرکای تجاری ایران قرار گرفته است. در حوزه واردات نیز این کشور از مجموع 59.65 میلیارد دلار واردات ایران با اختصاص 0.02 درصد به خود، در جایگاه 119 قرارگرفته است.
در سه ماهه نخست امسال نیز در مجموع 97.5 هزار تن کالا به ارزش بیش از 27.3 میلیون دلار به آفریقای جنوبی صادر شده و واردات ایران از این کشور نیز 3.1 میلیون تن به ارزش 6.6 میلیون دلار بوده که نشان می‌دهد عمدتا کالاهای با ارزش افزوده پایین از این کشور وارد ایران شده، اما صادرات ایران کالاهای با ارزش بالا بوده است.
گفتنی است در سال 1401، شیره‌ها و عصاره های نباتی با رقم 6.8 میلیون دلار، سنگ و کنستانتره منگنز 2.4 میلیون دلار، انواع ابزارهای حفاری دو میلیون دلار، فولاد ضدزنگ نورد شده دو میلیون دلار گریس 587 هزار دلار، قطعات ماشین‌های سنگ شکن مورد استفاده در معادن 430 هزار دلار، انواع تلمبه 423 هزار دلار، روان کننده‌های فاقد روغن‌های نفتی و معدنی 168 هزار دلار، کنستانتره کروم 147 هزار دلار، کوره‌ها و فرهای القایی 120 هزار دلار و آهن رباها و مگنت‌های سرامیکی 108 هزار دلار، عمده اقلام وارداتی ایران از آفریقای جنوبی را تشکیل داده‌اند.
در همین سال انواع اوره با میزان 270 میلیون دلار، گوگرد 13.5 میلیون دلار، انواع پروفیل‌های آهن و فولاد 7.8 میلیون دلار، میلگردها و میله‌های نورد شده آهنی و فولادی 5.6 میلیون دلار، قیر نفت 4.7 میلیون دلار، انواع کف پوش 1.6 میلیون دلار، بوتان مایع 1.2 میلیون دلار، پروپان مایع 893 هزار دلار و پلی اتیلن 106 هزار دلار مهمترین کالاهای صادراتی ایران به آفریقای جنوبی را تشکیل داده‌اند.
روند تغییرات تجارت با آفریقای جنوبی
پیش از انقلاب اسلامی در سال 1357 ایران و آفریقای جنوبی روابط سطح بالای اقتصادی داشتند؛ بــه طوری که در سال 1355 - 1356 ایران به دومین شریک اقتصادی آفریقای جنوبی تبدیل شد. در این دوره روابط اقتصادی دو کشور عمدتا حول صادرات نفت ایران به آفریقای جنوبی و واردات کالاهایی همچون سنگ، آهن، فولاد، ذرت و شکر شکل گرفته بود.
پس از انقلاب، روابط ایران با آفریقای جنوبی به علت حاکمیت سیستم آپارتاید بر این کشور قطع شد، اما در سال 1994، پس از سقوط این سیستم روابط از سر گرفته شد هم راستا با روابط اقتصادی دو کشور پیش از انقلاب ایران در سالهای 1994-1996 با تامین 70 درصد از نیازهای نفتی آفریقای جنوبی، بــه بزرگترین صادر کننده نفت به این کشور تبدیل شد. با این حال سهم بالای ایران در تامین نفت مورد نیاز آفریقای جنوبی نتوانست به افزایش تجارت محصولات غیرنفتی میان دو کشور منجر شود؛ به طوری که تا پیش از سال 1396 آمار دقیقی از این روابط وجود ندارد.
بررسی روند تغییرات تجارت دو کشور نشان می‌دهد در بازه 1401 - 1395، تجارت دوجانبه رشد قابل توجهی را تجربه داشته است. البته حجم تجارت دوجانبه ایران و آفریقای جنوبی در سال 1397 تغییر چندانی نسبت به سال پیش از آن نداشته، اما در سال 1398 با افزایش 43 درصد همراه بوده است. با این حال در سال 1399 تجارت دو کشور با یک افت شدید به سطح پایین تر از سال 1396 رسید. هر چند در سال 1400 ارزش دلاری مبادلات دوجانبه به شدت افزایش یافت و به بیش از 260 میلیون دلار رسید و مجددا در سال 1401 با شیبی کمتر شاهد افزایش بوده و به 327 میلیون دلار رسیده است.
چند پیشنهاد برای توسعه همکاری با آفریقای جنوبی
همچنین بر اساس این گزارش ایران و آفریقای جنوبی در سالهای گذشته دارای کمیسیون مشترک اقتصادی بوده‌اند که این کمیسیون به دلیل حجم اندک تجارت دوجانبه و غیررقابتی شدن بازار آفریقا برای تجار ایرانی، در سالهای اخیر غیرفعال شده است. در چارچوب این کمیسیون، دو کشور بالغ بر 23 توافق داشته‌اند که هیچ یک از آن‌ها اجرایی نشده است. فعال کردن کمیسیون مشترک اقتصادی دو کشور و تلاش برای اجرایی شدن توافق‌های متعدد موجود می‌تواند در دستور کار قرار گیرد. ایران و آفریقای جنوبی دارای چهار توافق‌نامه همکاری‌های گمرکی، کشتیرانی، خودداری از اخذ مالیات مضاعف و تشویق سرمایه‌گذاری هستند.
تلاش برای انعقاد توافق‌های تجاری، گفت‌وگوهای مشترک با اتحادیه گمرکی جنوب آفریقا و گسترش مبادلات در حوزه فلزات گران‌بها از جمله راهکارهای توسعه تجارت میان ایران و آفریقای جنوبی است.
